سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 377

که این خطابات غیر حاضرین را هم می گیرد، غائبین را هم شامل می شود، بلکه معدومین را هم شامل می شود، و همۀ مؤمنین را تا روز قیامت به عنوان مخاطب شامل می شود، نتیجه این می شود، که ظواهر این خطابات برای همه حجیت پیدا می کند.

پس خلاصۀ ثمرۀ اولی این است که آیا«ظواهر هذه الخطابات حجه بالنسبه الی الحاضرین فی مجلس التخاطب، او حجه بالنسبه الی العموم ؟» آنهایی که می گویند: خطابات اختصاص به حاضرین دارد، پس حجیت هم در محدودۀ حاضرین است، و آنهایی که می گویند: خطابات عمومیت دارد، پس دائرۀ حجیت ظواهر هم در مورد این خطابات عمومیت دارد. این یک ثمرۀ مهمه ای است که بر این نزاع مترتب می شود.

مرحوم آخوند(ره) ترتّب و ثبوت این ثمره را انکار می کند، می گوید: این ثمره مترتب بر این نزاع نخواهد شد. بیان ایشان به این برمی گردد که در باب حجیت ظواهر به طور کلی یک بحثی است از مباحث علم اصول که آیا ظواهر حجیت دارد یا نه ؟ اصلی به نام اصاله الظهور که برگشت آن به حجیت ظواهر است آیا وجود دارد یا نه ؟ اینجا یک نزاعی بین مشهور و بین محقق قمی صاحب کتاب قوانین(ره) واقع شده است و آن نزاع این است که مشهور قائلند به اینکه ظواهر کلمات برای عموم حجیت دارد، چه افرادی که در رابطۀ با این ظاهر مقصود به افهام باشند، یعنی غرض متکلم این باشد که از طریق ظاهر، مقصود خودش را به آنها افهام کند و چه غیر مقصود به افهام باشد، بطوری که اگر کسی صدای کسی را از پشت دیوار شنید، که مثلا او اقرار به سرقت کرد، اعتراف به این کرد که مال زید را من سرقت کردم، و شاید هم هدفش این بود که کسی در پشت دیوار این حرفها را نشنود، لکن اگر شنید، ظاهر حجیت دارد، ولو اینکه او مقصود به افهام نبوده است و چه بسا«قصد عدم افهامه»، لکن در عین حال، از نظر عقلا و اثری که عقلا بر ظواهر بار می کنند، فرقی نمی کند.

پس بین مشهور و محقق قمی در مسألۀ حجیت ظواهر این نزاع وجود دارد، که مشهور دائرۀ حجیت ظواهر را توسعه می دهند، و دارای هیچ قید و شرطی نمی دانند اما محقق قمی در مقابل مشهور می گوید: ظاهر کلام متکلم برای خصوص آنهایی که هدف متکلم افهام آنها باشد، و آنها مقصودین به افهام هستند، حجیت دارد.

خلط بین بحث حجیّت ظواهر و بحث مقصودین بافهام

مرحوم آخوند در جواب از این ثمرۀ اولی کأّن می فرمایند: یک خلطی در کار است. مسألۀ حجیت ظواهر، و مقصودین به افهام، یک مسأله است، و مسألۀ اینکه مخاطب کیست و تخاطب با