سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 379

مختصری روی این معنا تأکید دارند، می فرمایند: روی این قول، اگر مخاطب خصوص آنهایی است که در مجلس تخاطب حاضر هستند، اگر مقصود از«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» این شد، «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»

که در مجلس الان حاضر هستید، «یجب علیکم الوفاء بالعقود»، روی این احتمال، و روی این قول، اصلا چه معنا دارد که ما بگوییم: این کلام برای دیگران حجیت دارد و این آیه«حجه علی الجمیع» و یا تعبیر بکنیم که همه باید به این آیه رجوع کنند، همه باید از این آیه کسب تکلیف کنند؟ شما دارید می گویید: این دارد مخاطب حاضر در مجلس تخاطب را ذکر می کند(حالا من دارم توضیحا عرض می کنم) مثل اینکه اگر کأن رسول خدا بفرمایند: شما که در مجلس حاضرید، و مخاطب من هستید، شما صورتتان را به منبر من کنید. معنا ندارد که این حکم، یک حکم عامی باشد، و این حکم برای دیگران حجیت داشته باشد، و رجوع به این دستور بکنند.

می فرماید: آنهایی هم که قائلند به اینکه خطاب اختصاص به مشافهین و حاضرین دارد همان طوری که صاحب این ثمره ذکر کرده است، حجیت این خطاب فقط برای حاضرین و مشافهین است، و دیگران حق ندارند رجوع به این خطاب، و حکمی که این خطاب متضمن آن است بکنند.

لذا ایشان در مقابل مرحوم آخوند ایستادگی کرده اند و مسألۀ ترتّب مسأله را پذیرفته اند.

صحّت تمسّک به خطابات برای غیر مشافهین

لکن این بیان مرحوم محقق نائینی(ره) قابل قبول نیست، بخاطر یک نکته ای که در ضمن این بحثها ما اشاره کردیم، و آن نکته این است که آنهایی که قائل به این هستند که خطابهای شفاهیه عمومیت دارد، و غیر مشافهین را هم شامل می شود، آنها بلااشکال به آیه مراجعه می کنند، و مراجعه شان هم به نحو مستقیم است، یعنی به چیز دیگری نیاز ندارد، قاعده ای به نام اشتراک مورد احتیاج نیست. اما آنهایی که می گویند: این خطابات اختصاص به مشافهین دارد نه غیر مشافهین مثل ما که بعد از خطاب وجود پیدا کرده ایم و مکلف شده ایم، معنایش این نیست که ما این آیه را کنار بگذاریم، بگوییم: کان لم یکن چنین آیه ای وجود داشته، یا این آیه را فرضا مثل یک قصه ای فرض کنیم که حکایت از سرگذشت مسلمانان صدر اول می کند، مسأله که اینطور نیست. مسأله این است که ما هم به این آیه تمسک می کنیم، منتها تمسک ما یک واسطه احتیاج دارد، یک صغری و کبری لازم دارد. صغری این است که اول ثابت بکنیم که بر مسلمانها، بر حاضرین در مجلس تخاطب، وفاء به عقود واجب بوده است، بعد هم کبری این است که«اذا ثبت وجوب الوفاء بالعقود علی الحاضرین فی مجلس التخاطب فهو ثابته علینا ایضا» برای اجماع یا ضرورتی که حکم می کند به این که ما با آنها