سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 383

این خصوصیت در ثبوت حکم نقش دارد یا دخالت ندارد را از راه اصاله الاطلاق ثابت می کنیم که این خصوصیتی که ما فاقد آن هستیم، هیچ گونه دخالتی در ثبوت حکم ندارد، و حکم با نبود این خصوصیت برای ما هم ثابت است. مثال ذلک:

فرض کنید این آیه ای که در مورد نماز جمعه در سورۀ مبارکۀ جمعه به صورت خطاب وارد شده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاهِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللّهِ » به مجرد اینکه صدای مؤذّن و ندای منادی برای نماز جمعه بلند شد، بر شما واجب است که بشتابید به سوی نماز جمعه و «ذَرُوا الْبَیْعَ »، دیگر دنیا و تجارت و کسب را کنار بگذارید. در این آیه خطاب«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»

است. مخاطبین و مشاهدین در زمان نزول این آیه و تحقق این مخاطبه، واجد یک خصوصیتی بودند، و آن خصوصیت عبارت است از حضور نبی بزرگوار اسلام، و به تعبیر دیگر حضور معصوم و ما الان در شرایطی هستیم که فاقد حضور معصوم هستیم، ما در عصر غیبت زندگی می کنیم، و این نعمت بزرگ را فاقد هستیم، حالا اگر ما شک کنیم(که این معنی مورد شک هم است) که آیا در وجوب تعیینی نماز جمعه که مقتضای این آیه شریفه است فی نفسه، آیا حضور نبی و حضور معصوم در وجوب نماز جمعه نقش دارد یا اینکه نقش ندارد؟ از طرفی هم حساب می کنیم، می بینیم مشافهین واجد این قید بودند، واجد این نعمت حضور بودند، و ما معدومین آن زمان که الان وجود پیدا کرده ایم، فاقد حضور امام معصوم و ولی معصوم هستیم، حالا اگر شک کردیم آیا در وجوب نماز جمعه، وجود و حضور معصوم مدخلیت دارد یا ندارد؟

عدم کارایی قاعدۀ اشتراک

قائلین به ترتّب ثمره، می گویند: اینجا به این کیفیت ثمره ظاهر می شود که اگر این خطاب اختصاص به مشافهین داشته باشد، به لحاظ اینکه مشافهین واجد نعمت حضور بودند، این حکم اختصاص به آنها دارد، و قاعدۀ اشتراک هم نمی تواند در اینجا نقش داشته باشد، برای اینکه قاعدۀ اشتراک می گوید: اتحاد در حکم در موردی ثابت است که در همۀ آن خصوصیات محتملۀ در ثبوت تکلیف، حاضرین و غائبین و معدومین متحد با هم باشند اما اگر احتمال می دهیم که حضور نبی و معصوم در وجوب نماز جمعه نقش دارد، خطاب هم خطاب به مشافهین است، و شامل دیگران نمی شود، دست ما از این آیۀ شریفه و وجوب تکلیف نماز جمعه کوتاه است، برای اینکه از چه راهی اثبات کنیم که نماز جمعه برای ما ثابت است ؟ از خود آیه ؟ فرض این است که ما مشافه نیستیم، و خطاب اختصاص به مشافهین دارد. از راه قاعدۀ اشتراک بخواهیم ثابت کنیم، قاعدۀ اشتراک اینطور