سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 389

باشد: یک صورت از محل بحث خارج است، لکن صورت دیگر داخل در محل بحث است.

آن چه داخل در محل بحث نیست این است که ما اصولا در کلام یک حکم داشته باشیم و یک اثر شرعی بیشتر مطرح نباشد لکن برای موضوع و بیان موضوع این اثر شرعی، دوجور تعبیر به کار رفته است: یک تعبیر به نحو عموم به کار رفته، و یک تعبیری هم به واسطۀ ضمیری که آن ضمیر، مسلّم به تمام افراد عام برنمی گردد، بلکه به بعضی از افراد عام برمی گردد. اما عام و آن ضمیر روی هم رفته به عنوان موضوع برای حکم واحد و اثر واحد مطرح هستند. مثل این آیه شریفه: «و المطلقات بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ » این یک حکم بیشتر در آن نیست. حکمی که در این آیۀ شریفه مطرح است، عبارت از احقّیت زوج در رابطۀ با برگرداندن زوجه است، رجوع به زوجۀ مطلّقه. می خواهد بگوید:

زوج ولو اینکه طلاق داده، ولو اینکه مطلّق است، و زوجۀ او مطلّقه است، لکن در عین حال، «الزوج احقّ بردّ الزوجه من سائر الّرجال و من سائر الناس» ما می بینیم که اینجا یک حکم بیشتر مطرح نیست، و آن اولویت و احقّیت زوج در رابطۀ با«رد الزوجه المطلّقه» است.

اما در موضوع این حکم، وقتی که شروع شده، اول می فرماید: «و المطّلقات»، «مطلّقات» جمع محلّی به لام است، جمع محلّی به لام هم به حسب لغت، یا به حسب عرف، دلالت بر عموم می کند.

اگر مولا گفت: «اکرم العلماء» یعنی«جمیع العلماء کل فرد من افراد طبیعه العالم». المطلقات به مقتضای جمع محلّی به لام بودن، همه مطلّقات را شامل می شود، هم مطلقات رجعیه و هم مطلقات بائنه. مقتضای عمومش این است ولی وقتی که کلمۀ بعدی مطرح می شود، کلمۀ مشتمل بر ضمیر مطرح می شود«ازواجهن اولی بردهنّ ، احقّ بردهنّ » ما می دانیم که این اختصاص به ازواج مطلقات رجعیه دارد. این طلاق رجعی است که شوهر احق و اولی به رجوع به زوجه اش است اما اگر طلاق بائن شد، و حق رجوعی برای زوج مطلق وجود نداشت، دیگر هیچ گونه مسألۀ احقّیت و اولویت برای زوج مطرح نیست. اینجا را مرحوم آخوند می فرمایند: از محل بحث خارج است، حق هم همین است، لکن تعبیر ایشان این است که بلااشکال این رجوع ضمیر به بعض افراد عام، موجب تخصیص عام است. تعبیر ایشان این است، که اگر حکم، حکم واحد شد، و عام و ضمیری که«یرجع الی بعض افراد العام» هردو در موضوع همین حکم واحد قرار گرفتند، هیچ شبهه ای نیست در این که عام به واسطه این ضمیر تخصیص می خورد.

تسامح در تعبیر به تخصیص

درحالی که در این تعبیر به تخصیص، تسامح و تجوّز وجود دارد زیرا تخصیص همیشه در