سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 392

پس اینجا عامی است که مستقلا موضوع برای یک اثر شرعی واقع شده. به دنبال این، یک حکم دیگری مطرح است، و در موضوع آن حکم دیگر، ضمیری اخذ شده است، که آن ضمیر قطعا به تمام مطلّقات، برنمی گردد، و آن این است که می فرماید: «وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ » این یک حکم دیگری است. حکم اول، مسألۀ اعتداد و نگهداشتن عدّه و تربص بود، حکم دوم مسألۀ احقّیت زوج به رجوع به زوجه و ردّ زوجۀ مطلقه است. اینجا ما می دانیم که این«بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ » همه مطلقات را نمی گوید، بلکه به مطلقات رجعیه اختصاص دارد. تنها مطلقات رجعیه هستند که شوهرهایشان اولویت و احقّیت به رجوع، و ردّ آنها را دارند و الاّ مطلقه به طلاق بائن، ولو اینکه عدّه هم داشته باشد، زوج هیچ گونه احقّیت و اولویت به ردّ ندارد.

در این فقره دوم، هم موضوع برای ما مشخص است، و هم حکم مشخص است، می دانیم «بعولتهن احق بردهن» بلااشکال در رابطۀ با مطلقطات رجعیه است و در مطلقات غیررجعیه، احقّیت و اولویت نیست. اما آنکه محل نزاع و نقطۀ ابهام است این است: حالا که این ضمیر «بعولتهن» بخصوص مطلقات رجعیه رجوع می کند، آیا این سبب می شود که ما در رابطۀ با آن حکم اول، یک تخصیصی را ملتزم بشویم ؟ بگوییم: «وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ » یعنی«الاّ المطلقات الرجعیه ؟» به چه دلیل ؟ به دلیل همین رجوع ضمیر. به دلیل اینکه مرجع ضمیر، خصوص مطلقات رجعیه است. نتیجتا در رابطۀ با حکم اول هم، تضییق قائل بشویم، بگوییم: از آیه شریفه بیشتر استفاده نمی شود که این«یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَهَ قُرُوءٍ» در رابطۀ با مطلقات رجعیه است. آیه حکم عدّه اینها را بیان می کند اما دیگر در آیه شریفه حکم عدّه مطلقات بائنه مطرح نیست و مورد تعرض قرار نگرفته است برای اینکه آن«بعولتهن» موجب تخصیص این آیه و تضییق موضوع عام بخصوص مطلقات رجعیه خواهد بود. این نکته در محل بحث، که آن فرض اول را خارج کرده اند، و این فرض دوم را محل بحث قرار داده اند در کلام مرحوم آخوند اشاره شده با توضیح مختصری که من در رابطۀ با آن ذکر کردم.

دلیل رجوع ضمیر به بعضی از افراد

نکته دیگر این است که این که ما گفتیم که در محل نزاع در رابطۀ با حکم دوم که در موضوعش ضمیر اخذشده، و ضمیر هم به بعضی از افراد عام برمی گردد، این جا کانّ یک کسی ممکن است از ما سؤال بکند که چه کسی گفته که ضمیر به بعضی از افراد عام برمی گردد؟ در«و المطلقات بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ » چه کسی گفته است که این ضمیر به بعضی از افراد عام برمی گردد؟ کانّ لنا ان نقول که به