سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 393

کل افراد عام برمی گردد. شما از کجا می گویید: این به بعضی از افراد عام برمی گردد؟

اگر کسی یک چنین سؤالی از ما کرد، در جوابش باید بگوییم: یکی از دو راه این مسأله را می تواند برای ما ثابت بکند که مرجع ضمیر، همۀ افراد عام نیست، بلکه مرجع ضمیر بعضی از افراد عام است:

راه اول اینکه ما از ادلۀ شرعیه، مثل اجماع و روایات استفاده بکنیم که این احقّیت به ردّ، یک مسأله ای است که در همه مطلّقات جریان ندارد. روایات، فتاوی و اجماع، ما را هدایت می کنند که این «بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ » در رابطۀ با خصوص شوهران مطلّقات رجعیه است امّا مطلّقات به طلاق بائن، هیچ گونه احقّیت و اولویتی برای بعوله آنها وجود ندارد. پس ممکن است ما از سایر ادلۀ شرعیه استفاده کنیم که مرجع ضمیر عبارت از تمامی افراد عام نیست، بلکه بعضی از افراد است.

امّا راه دومی که ممکن است استفاده بکنیم، عبارت از عقل است. ممکن است عقل یک چنین حرفی را بزند، مثل اینکه اگر مولا دو حکم اینطوری پشت سرهم گفت، گفت: «اهن الفسّاق» واجب است که نسبت به فساق اهانت بکنید، بعد گفت: «و اقتلهم» نه تنها اهانت بکنید، باید آنها را بکشی.

فرض کنیم عقل این جا سر درمی آورد، می گوید: لابد مقصود مولا این نیست که هر فاسقی کشته بشود. فسق به تنهایی که استحقاق قتل نمی آورد، لابد این یک فاسق خاصی است، کافر حربی باشد، مرتد باشد، امثال ذلک باشد، اینها وجوب قتل دارند. در نتیجه این«و اقتلهم» را خود عقل به بعضی از فساق اختصاص می دهد و می گوید: دائره«و اقتلهم» همه فساق را نمی گیرد. اگر دائره«و اقتلهم» همه فساق را نگرفت، آیا این قرینه می شود که آن«اهن الفساق» هم به همین هایی که وجوب قتل دارند اختصاص داشته باشد؟ یا اینکه آن«اهن الفساق»، به عموم خودش باقی است و رجوع ضمیر هم الی بعض افراد الفساق، لا یوجب اینکه در اهن الفساق ما یک تخصیصی قائل بشویم، و بگوییم: حکم اختصاص به فاسقی دارد که«یکون مستحقا للقتل ؟» اینجا توضیح لازم دارد که عرض می کنیم.

پرسش:

1 - دو نکته ای که در بحث تعقّب العام بضمیر یرجع الی بعض افراده مطرح است را بیان کنید.

2 - چرا در تعبیر به تخصیص در کلام مرحوم آخوند ره تسامح وجود دارد؟

3 - تنقیح محل بحث چیست ؟

4 - دلیل رجوع ضمیر به بعضی از افراد را در محل بحث بیان کنید.