سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 394

درس ششصد و هشتادم

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلوه و السّلام علی سیّدنا و مولینا و نبیّنا أبی القاسم محمّد صلّی اللّه علیه و اله و سلّم و علی آله الطیّبین الطّاهرین المعصومین و لعنه اللّه علی أعدائهم أجمعین، من الآن الی قیام یوم الدّین.

فرق بین دلیل عقلی و نقلی در بحث رجوع ضمیر عام

یک جهت دومی در محل نزاع باید مورد ملاحظه واقع بشود، ولو اینکه در کلمات و در کتابها، اشاره ای به این مسأله نشده است، و آن این است که اینکه ما می گوییم: ضمیر در حکم دوم به بعضی از افراد عام در حکم اول رجوع می کند، از کجا این معنا را به دست می آوریم ؟ گفتیم: یکی از دو راه است: یک وقت از راه دلیل نقلی: اجماع روایت و امثال ذلک بدست می آوریم و یک وقت از راه حکم عقل استفاده می کنیم.

اولین فرقی که بین اینها وجود دارد، در این جهت است که اگر ما این استفاده را از راه یک دلیل نقلی داشته باشیم، طبعا آن دلیل نقلی به عنوان یک قرینه منفصله مطرح است برای اینکه فرض این است که در خود این دو عام، یعنی حکم اول و حکم دوم، در این دو جمله، چیزی که مشعر به این معنا باشد که ضمیر به بعضی از افراد عام رجوع می کند برای ما وجود ندارد. فرضا در آن آیه ای که مثال برای ما نحن فیه قرار داده شده اول می فرماید: «وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَهَ قُرُوءٍ» بعد