سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 395

می فرماید: «وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ » در خود این آیه، دلیلی نداریم بر اینکه این ضمیر به بعضی از مطلقات رجوع می کند، به خصوص مطلقات رجعیه برمی گردد بلکه فرض کنید این را از راه روایات، فتاوی، و آیات دیگر می دانیم لکن هرکدام باشد، به عنوان یک قرینۀ منفصله مطرح است که متّصل به کلام نیست، بلکه جدای از کلام است.

اما اگر از طریق حکم عقل این معنا را به دست بیاوریم مثل آن مثال که مولا گفت: «اهن الفساق و اقتلهم» عقل اینجا گفت که در مسألۀ قتل، فسق به تنهایی موجب قتل و مجوّز قتل نیست، لامحاله یک فسق خاصی که در ضمن کفر و ارتداد و امثال ذلک باشد مجوز قتل است و مشروعیت قتل را ایجاب می کند. اگر مسأله را از طریق حکم عقل استفاده بکنیم، حکم عقل به منزلۀ قرینۀ متّصله خواهد بود. این را نمی شود با آنجایی که از دلیل خارج مسأله را استفاده می کنیم مقایسه کرد. آنجا عنوانش قرینۀ منفصله است، و اما اینجا عنوانش قرینۀ متصله است. و شاید در حکم مسأله، و بحث اصولی ما، بین این دو صورت، تفاوت حکمی وجود داشته باشد، و یک حکم در هردو صورت جریان پیدا نکند.

سه احتمال در بحث رجوع ضمیر عام به بعض افراد

با توجه به این نکته دوم که مورد تعرض هم قرار نگرفته، اولین بحثی که اینجا مطرح است این است که آیا هردو صورت داخل در محل نزاع است ؟ یا خصوص صورت اول داخل در محل نزاع است ؟ یا خصوص صورت ثانیه محل نزاع است ؟

در باید نظر سه احتمال جریان دارد: یک احتمال اینکه هردو صورت، محل نزاع باشد. یک احتمال اینکه خصوص صورت اول، محل نزاع باشد. یک احتمال اینکه خصوص صورت دوم، محل نزاع باشد.

لکن در اینجا یک شاهدی و یک قرینه ای وجود دارد که آن قرینه یکی از این احتمالات ثلاثه را نفی می کند. آن قرینه این است که ما وقتی که به کلمات اصولیین مراجعه می کنیم، می بینیم مثالی که برای این مسأله در کلمات آنها مطرح است، مثال از قبیل قسم اول است، یعنی آنجایی است که از دلیل خارج استفاده کرده ایم لذا می بینید که به همین آیه مثال می زنند. مرحوم آخوند و همینطور در کتب اصولیه قبل از ایشان، همین مثال را مطرح کرده اند. در این مثال می بینیم مسأله رجوع ضمیر به بعضی از افراد عام، از دلیل خارج استفاده شده، از راه قرینه منفصله استفاده شده است. لذا این احتمال کنار می رود که اگر ما بخواهیم محل نزاع را منحصرا خصوص آنجایی که از طریق عقل استفاده