سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 398

همانطور که دیروز اشاره کردم، این ضمیر جای اسم ظاهر نشسته است، یعنی«بعوله المطلقات احقّ بردهنّ »، اگر آیه به جای ضمیر تصریح به این معنا کرده بود که«و بعوله المطلّقات احقّ بردهنّ » شما می گفتید که ما در اصول خوانده ایم که حتّی عمومات کتاب به خبر واحد می تواند تخصیص بخورد، چه برسد به اینکه خبر مستفیض باشد، یا بالاتر از استفاضه، فرضا به حد تواتر شاید برسد؟ در نتیجه این آیۀ شریفه«و بعوله المطلّقات احق بردهن ّ» وقتی که با آن دلیل خارجی نسبت سنجی می شود، می بینیم که هیچ عنوانی، و هیچ مسأله ای جز مسألۀ عام و خاص مطرح نیست. آن دلیل خارج، آن قرینۀ منفصله، صرفا به عنوان یک مخصّص مطرح است. آیا غیر از این چیزی به نظر شما می رسد؟ آن دلیل خارجی تعبدی نقلی عنوان دیگری می تواند پیدا کند؟ یک قرینۀ منفصله که«ینطبق علیه عنوان المخصص» غیر از این چیزی اصلا احتمالش نمی رود. اینها توهمی غیر از این مسأله نیست.

نتیجۀ عدم مجازیت عام بواسطۀ تخصیص در مقام

وقتی که اینطور شد، نتیجه این می شود که اگر دلیل گفت که مقصود از«بعولتهن» خصوص مطلقات رجعیه است، تازه آن وقت ما از خواب بیدار می شویم، و می فهمیم که این حرفی که گفته اند:

«الضمیر یرجع الی بعض افراده» درست نبوده، کی«ضمیر رجع الی بعض افراد» است ؟ «ضمیر رجع الی جمیع الافراد» بعولتهن یعنی«بعوله جمیع المطلّقات» برای اینکه مسألۀ رجوع ضمیر هم مثل مسأله حقیقت و مجاز، از شئون استعمال است و ربطی به ارادۀ جدّیه و مراد جدی ندارد. لذا آیۀ شریفه از نظر استعمالی، و از نظر مراد استعمالی، مقصود از بعولتهن، یعنی«بعوله جمیع المطلقات» مثل«اکرم العلماء» که گفتیم: چه تخصیص بخورد و چه تخصیص نخورد، در مراد استعمالی و در اینکه مراد، معنای حقیقی است، هیچ تفاوتی بوجود نمی آورد. لذا وجود دلیل خارجی، هیچ گونه صلاحیت این معنا را ندارد که ما در ضمیر«بعولتهن» ملتزم بشویم که«هذا یرجع الی بعض افراد العام» بلکه ضمیر«بعولتهن» جای اسم ظاهر«المطلقات» نشسته، و مقصود استعمالی از المطلقات هم جمیع المطلقات است منتها دلیل خارج آمده در این ارادۀ استعمالیه بلکه در ارادۀ جدّیه تصرف کرده، و گفته: مراد جدّی بعولۀ همۀ مطلقات نیست، بلکه مراد جدی، بعولۀ خصوص مطلقات رجعیه» است اما مطلقات بائنه از دائره ارادۀ جدّیه بیرون است.

آیا آن مبنایی که ما آنجا ذکر کردیم، لازمه اش یک چنین حرفی در اینجا نیست ؟ ما نباید آن مبنا را فراموش بکنیم. در این مورد همان مبنا پیاده می شود. دلیل خارج، عنوانش، عنوان مخصص است، مخصص هم تصرف در ارادۀ جدّیه است، اراده استعمالیه به قوّت خودش باقی است، مراد استعمالی