سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 401

رجوع ندارند.

پس می فرماید که امر دائر بین این است که این رجوع ضمیر را به بعضی از افراد عام، قرینه قرار بدهیم بر این که از خود مرجع ضمیر، ارادۀ عموم نشده و این که می فرماید: «المطلّقات یتربّصن بانفسهنّ ثلاثه قروء، لم یرد بها عموم المطلّقات بل ارید بها خصوص المطلّقات الرجعیه» یا این کار را بکنیم، یا این که«المطلّقات یتربّصن» را به عموم خودش باقی بگذاریم و بگوییم: مقصود از مطلّقات، کلّ مطلّقات است، هم شامل مطلّقات بائنه می شود و هم مطلّقات رجعیه، لکن در ناحیۀ ضمیر، یک نوع تصرّفی انجام بدهیم و یک نوع مجازیتی ملتزم بشویم.

مجاز در کلمه و مجاز در اسناد

وقتی که مسألۀ مجازیت در ضمیر مطرح می شود، دو نوع مجازیت در اینجا امکان دارد: یک نوع عبارت از مجاز در کلمه است، شبیه این که شما اسد را در رجل شجاع استعمال می کنید و اسم این استعمال را استعمال مجازی می گذارید و مجازش را هم مجاز در کلمه می نامید. اینجا هم در رابطۀ با ضمیر، همین نوع مجاز را ملتزم بشویم بگوییم: ضمیر جمع برای این وضع شده است که به تمامی افراد مرجعش رجوع بکند و شامل تمامی افراد مرجع ضمیر بشود اما شما در اینجا می خواهید ضمیر را در غیر ماوضع له استعمال کنید و بگویید که ضمیر در«بعولتهنّ » به تمام افراد مرجع ضمیر رجوع نمی کند بلکه برخلاف موضوع له و معنای حقیقی، به بعضی از افراد مرجع خودش رجوع می کند که آن بعض عبارت از خصوص مطلّقات رجعیه است.

و یا یک نوع مجاز دیگری را که در کتاب مطوّل و مختصر خوانده ایم را ملتزم بشویم که از آن به مجاز در اسناد تعبیر می شود. معنای مجاز در اسناد این است که کلمات را، تک تک که ملاحظه می کنیم، در غیر معنای حقیقی، استعمال نشده است، لکن در اسنادی که این جمله، متضمّن آن اسناد است، اسناد به غیر ماهو له داده شده است که مثالش را در آن جا اینطور خواندیم که اگر کسی بگوید:

«انبت الربیع البقل»، یعنی بهار و فصل بهار، انبات کرد، سبزی و گل و گیاه را که«انبت» در معنای خودش، ربیع هم در معنای خودش، و بقل هم در معنای خودش استعمال شده است، لکن مجاز در اسناد انبات به ربیع است، برای این که فاعل واقعی انبات، خداوند تبارک و تعالی است. آن کسی که انبات حقیقتا به او اسناد دارد و به او انتساب دارد، ذات مقدّس پروردگار است. اگر شما بخواهید این انبات را به ربیع اسناد بدهید«هذا مجاز فی الاسناد».

ممکن است در ما نحن فیه هم ما همین نوع مجاز را مرتکب شویم به این کیفیت که بگوییم: