سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 403

مباحث گذشته، به این نکته اشاره شده و آن این است که اصاله الظهور، یک اصل شرعی نیست که ما به دلیل این اصل شرعی مراجعه بکنیم بلکه اصاله الظهور، یکی از اصول عقلاییه است. باید ملاحظه بکنیم ببینیم عقلا در چه مواردی به اصاله الظهور مراجعه می کنند.

بعد از آنکه به عقلا مراجعه می کنیم می بینیم اصاله الظهور در دست عقلا به عنوان ابزار برای یک هدف مشخص مطرح است و آن هدف مشخص، کشف مراد متکلم است، یعنی آنجایی که مراد متکلم برای مخاطب مستمع، معلوم نباشد، مراد متکلم در بادی نظر، ابهام و اجمال داشته باشد، مثل اینکه یک متکلمی گفته: «رأیت اسدا» اما نمی دانیم که مرئی این و مراد این متکلم از این عبارت، این است که حیوان مفترس را دیده یا رجل شجاع را رؤیت کرده، هیچ قرینه ای هم در کلام نیاورده که دلالت برخلاف معنای حقیقی داشته باشد. اینجا جایی است که این ابزار به نام اصاله الظهور در دست عقلا وجود دارد و از طریق اصاله الظهور، مراد متکلم را کشف می کنند که مقصود متکلم، همان حیوان مفترس است که معنای حقیقی و معنای ظاهر کلمۀ اسد است.

محدودۀ استفاده از اصاله الظهور

پس این طور نیست که اصاله الظهور یک اصلی باشد که در تمامی موارد بتوانیم از آن استفاده بکنیم مثلا اگر در یک موردی که مراد متکلم را می دانیم چیست، لکن کیفیت استعمال لفظ را در این مراد نمی دانیم که آیا این معنایی را که متکلم اراده کرده، به عنوان معنای حقیقی لفظ بوده و اراده کرده یا به عنوان معنای مجازی لفظ این معنا را اراده کرده، اینجا جای اصاله الظهور نیست و از راه اصاله الظهور نمی توانیم حقیقت و مجاز بودن را به دست بیاوریم مگر روی مبنای سید مرتضی که در این مبنا ایشان متفرّد است و اصل در استعمال را عبارت از حقیقت می داند.

خلاصۀ فرمایش ایشان این شد که از اصاله الظهور به عنوان یک اصل عقلایی در مواردی می توانیم استفاده بکنیم که مراد متکلم برای ما مجهول باشد و از راه اصاله الظهور، مراد متکلم را استکشاف بکنیم. وقتی که مبنای اعتبار اصاله الظهور، یک چنین مسأله ای شد، در ما نحن فیه وقتی که نسبت به عام اول و مرجع ضمیر، نگاه می کنیم می بینیم مراد مولا و مراد خداوند در این آیه، برای ما روشن نیست که آیا«اَلْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَهَ قُرُوءٍ» هم مطلّقات رجعیه اراده شده و هم مطلّقات بائنه اراده شده، مراد برای ما روشن نیست، لذا برای استکشاف مراد خداوند می توانیم در عام اول، اصاله الظهور را پیاده بکنیم و استکشاف مراد کنیم اما در ناحیۀ ضمیر«و بعولتهنّ احقّ بردّهن» آنجا که از نظر مراد خداوند، تردیدی نداریم. به کمک روایات و مخصصّات منفصله و قرائن