سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 404

منفصله برای ما روشن است که«بعولتهنّ احقّ بردّهن» اختصاص به مطلّقات رجعیه دارد و در مطلّقات بائنه، هیچ گونه بعولۀ آنها، احقیّت به رجوع و به ردّ ندارند. در نتیجه، در ناحیۀ ضمیر از نظر مراد متکلم، هیچ گونه تردیدی نداریم، پس جایی برای اصاله الظهور وجود ندارد. تنها در رابطۀ با مرجع ضمیر چون از نظر مراد، برای ما مجهول است، اصاله الظهور در آنجا پیاده می شود و حکم می کند به اینکه مقصود خداوند از«اَلْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ » عبارت از جمیع مطلّقات است«رجعیه کانت او بائنه».

پس بیان مرحوم آخوند هم به این برگشت که اگر ما دو اصاله الظهور می داشتیم و می دانستیم که یکی از این دو اصاله الظهور باید کنار برود، لازمۀ علم اجمالی، سقوط هردو اصاله الظهور عن الحجیه بود، اما بعد از آنکه می بینیم در ناحیه ضمیر در بنای عقلا با توجه به روشن بودن مراد متکلم، اصاله الظهوری وجود ندارد، فقط ما هستیم و آن عام اول و اینکه نمی دانیم که از آن ارادۀ عموم شده یا نه ؟ اصاله الظهور در اینجا جریان پیدا می کند و حکم می کند به اینکه مقصود از مطلّقات، عبارت از اعم از رجعیه و بائنه است.

اتحاد نتیجه هردو راه

عرض کردیم که این بیان با آن راهی که ما آن روز طی کردیم، از نظر نتیجه، یکی می شود لکن این راه به این کیفیتی که ایشان پیمودند و به این طریقی که بیان کردند خلاف آن چیزی است که خود ایشان به ما یاد داده اند، خلاف آن مطلبی است که در رابطۀ با تخصیص عام، خود ایشان برای ما بیان کرده اند و آن این بود که تخصیص عام، مستلزم مجازیت عام نیست و هیچ گونه از نظر ارادۀ استعمالیه و از نظر مستعمل فیه ولو اینکه صدها تخصیص بر عامی وارد بشود، این سبب نمی شود که از نظر ارادۀ استعمالیه و مستعمل فیه، یک مجازیتی و یک تغییری در این استعمال تحقّق پیدا کند و همان طوری که آن روز عرض کردیم: این ضمیر«بعولتهنّ » جانشین اسم ظاهر«المطلّقات» است و«المطلّقات» هم عمومیت دارد، منتها شما می گویید که روایات، فتاوا به عنوان مخصّص در مقابل این«بعولتهنّ احقّ بردّهن» ایستاده و این«بعولتهنّ احقّ بردّهن» را تخصیص زده است اما معنای تخصیص این نیست که یک مجاز در کلمه ای یا مجاز در اسنادی تحقّق پیدا کند بلکه عام به عموم خودش و به حقیقت خودش هم حقیقت از نظر کلمه و هم حقیقت از نظر اسناد، محفوظ است منتها دلیل مخصّص در اراده جدّیّه تصرّف می کند و مراد جدّی مولا را محدود و مقصور می کند، و الاّ در ارادۀ استعمالیه«اکرم کل عالم» چه تخصیص بخورد و چه تخصیص نخورد و چه مخصّصات متعدّد