سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 415

قضیه ای را متکلم القاء کرده، قضیۀ موجبه است، این هم«قضیه موجبه»، اگر قضیه سالبه است، این هم قضیه سالبه است. پس از یک طرف، در مسیر اثبات و نفی کلام متکلم است و از طرف دیگر در منطوق کلام متکلم مطرح نشده، پس شما از چه راهی این معنا را استفاده کردید؟

احتمالات موجود در معنای مفهوم موافق

در مفهوم موافق، احتمالات متعددی(شاید چهار یا پنج احتمال) وجود دارد و دوران معنای مفهوم موافق بین این احتمالات، به صورت قضیۀ مانعه الخلو است، یعنی از این احتمالات بیرون نیست، ممکن است دو یا سه تا از این احتمالات باشد. مانعه الجمع نیست بلکه عنوان آن مانعه الخلو است که معنای قضیۀ مانعه الخلو این است که خالی از این احتمالات چندگانه نیست، ممکن است همۀ این احتمالات مجتمع باشد و در مفهوم موافق، همۀ این احتمالات جریان داشته باشد.

اول - القای خصوصیت

احتمال اول در باب مفهوم موافق، این است که کسی بگوید: مقصود از مفهوم موافق؛ یعنی القای خصوصیت. القای خصوصیت یعنی چه ؟ القای خصوصیت یعنی، در موضوع کلام متکلم، عنوانی ذکر شده است و یک خصوصیتی به حسب ظاهر تعبیر مطرح است، لکن در عین حال وقتی که کلام متکلم عرضۀ بر عرف می شود و فهم عرفی در رابطۀ با آن اعمال می شود، عرف از این خصوصیت، دخالت و مدخلیت را القاء می کند. نقش این خصوصیت را در موضوع حکم و در مدخلیت در حکم القاء می کند. در این مثال معروف شنیده اید که در روایت می گوید: اگر رجل در رکعات نماز شک کند بین ثلاثه و اربع، اینجا بنا را بر اکثر بگذارد، نماز را تمام کند و بعد نماز احتیاط را انجام دهد.

در موضوع این حکم، عنوان رجل مطرح است و به کلمۀ رجل تصریح شده است اما وقتی که این مسأله و این روایت در اختیار عرف قرار می گیرد، عرف برای عنوان رجولیت، هیچ خصوصیتی را درک نمی کند و خصوصیت عنوان رجولیت را القا می کند. از این روایت می فهمد که این روایت دارد حکم مصلی شاک بین ثلاثه و اربعه را بیان می کند چه این مصلی، رجل باشد و یا این که مرئه باشد.

لذا می بینید که در احکام شکوک در رکعات نماز، هیچ فقیهی بین رجل و بین مرئه، فرقی قائل نشده است، با این که کلمۀ رجل، در جمله ای در روایات شکوک در رکعات نماز مطرح است.

در مقام هم کسی بگوید: مفهوم موافق؛ یعنی القای خصوصیت. اگر معنای مسألۀ مفهوم موافق، القای خصوصیت شد، باید در حقیقت، اصلا کلمۀ مفهوم را از آن برداریم، برای این که خود این