سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 416

روایت به دلالت منطوقی، حکم رجل و مرئه هردو را بیان کرده است و هدف امام(علیه السلام)، هدف آن کسی که روایات از او نقل شده است، بیان حکم مصلی شاک بین ثلاث و اربع است که اگر از او سؤال بکنیم که شما حکم چه کسی را بیان کردید؟ هیچگاه جواب نمی دهد که مصلی رجلی که شک بین ثلاث و اربع کرده باشد، بلکه در جواب می گوید: هر مصلی که بین ثلاث و اربع شک کند. در حقیقت ذکر رجل، عنوان مثالی پیدا می کند و معنای عنوان مثال، این نیست که دائرۀ حکمی که مولا افاده کرده است، در محدودۀ مثال باشد بلکه حکم افاده شده، حکمی که غرض متکلم است، به نحو عموم القاء شده است، به نحو عموم بیان شده است، به نحو مطلق بیان شده است ولو این که کلمۀ رجل به عنوان مثال مطرح شده باشد. لذا اگر مفهوم موافق، معنایش القاء خصوصیت شد، اصلا عنوان مفهوم بر آن تطبیق کردن دارای تسامح و تجوز است لکن احتمالی است که مقصود از مفهوم موافق، القای خصوصیت باشد.

کنائی بودن مفهوم

احتمال دوم: اینکه مقصود از مفهوم موافق، کنایه باشد. حالا چرا ما احتمال کنایه می دهیم ؟ این احتمالش به یک معنا نزدیک تر از مسأله القای خصوصیت است برای این که در باب کنایه، وقتی که شما عینک خود را متوجه الفاظ می کنید، می بینید هیچ یک از معانی حقیقیۀ این الفاظ ، اراده نشده است، آنکه اراده شده است، ملزوم این معنای حقیقی است و این معنای حقیقی، لازمۀ آن ملزوم است و ذکر لازم و ارادۀ ملزوم شده است، بطوری که ملاک در صدق و کذب، وجود و عدم وجود آن ملزوم است و حتی وجود و عدم وجود لازم، هیچ نقشی در صدق و کذب قضیۀ کنائیه ندارد. مثلا می خواهید بگویید: زید یک آدم با سخاوتی است، یک آدم متصف به جود و سخائی است حتی در تعبیرات فارسی خودمان، حالا به تعبیرات عربی، آن هم عربی آن زمان کاری نداشته باشیم، در تعبیرات فارسی خودمان، وقتی می خواهیم بگویید: فلان کس آدم با سخاوتی است، تعبیر می کنید که فلان کس، در خانه اش باز است. شما این لفظ و این جمله در خانه اش باز است را در چه چیزی استعمال کردید؟ این جمله را استعمال کردید و اراده کردید یک معنایی را که از نظر لغت نه با در تناسب دارد و نه با خانه تناسب دارد و نه با باز بودن تناسب دارد. در خانه اش باز است؛ یعنی«إنه سخیّ » و ملاک در صدق و کذب هم، همین وجود سخاوت و عدم وجود سخاوت است.

اما اگر کسی واقعا در خانه اش باز است لکن یک مأمور هم گذاشته است و هیچ کس را هم نمی گذارد که وارد خانه اش بشود و رنگ سفره و طعامش را کسی به عمرش ندیده است، با این که