سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 417

این در خانه اش باز است صدق می کند اما چون هدف شما و غرض شما بیان مدلول مطابقی این جمله نیست بلکه هدف شما بیان این ملزوم است که ملزوم، عبارت از جود و سخاوت است، لذا ملاک در صدق و کذب هم همان است، چه این مدلول مطابقی و مدلول منطوقی، واقعیت داشته باشد و یا نداشته باشد. از این تعبیر به کنایه می کنند و استعمالات کنائیه، یکی از لطائف و ظرائف استعمال است و در ذهن من هم هست که یک بحثی هم واقع شده است در این که آیا استعمالات کنائیه، عنوان حقیقت دارد و یا عنوان مجاز دارد یا این که خودش«قسم برأسه و نوع برأسه لیس بحقیقه و لا بمجاز» نه عنوان حقیقت بودن که استعمال لفظ در ما وضع له باشد دارد و نه عنوان مجاز بودن که استعمال لفظ در غیر ما وضع له باشد بلکه یک شق ثالثی است«ذکر اللازم و اراده الملزوم و کون الهدف افاده الملزوم».

احتمال دارد که مقصود از مفهوم موافق، همین معنای کنائی باشد که اگر مقصود از مفهوم موافق، این معنای کنائی شد، باید ملتزم شویم به این که غرض اصلی متکلم و هدف اصلی متکلم، بیان همین ملزوم است، اصلا غرضی غیر از این ندارد و هدفی در القاء کلام، غیر از این معنای ملزومی ندارد، لذا «سیق الکلام لافاده الملزوم». پس احتمال دوم در معنای مفهوم موافق، همین مسألۀ کنایه ای است که در معانی بیان مطرح می شود با بعضی از خصوصیاتی که اشاره کردیم.

احتمال سوم: این است که معنی مفهوم موافق، این است که یک متکلمی، مطلبی را به نحو عام می خواهد بیان کند لکن می بیند که این عام، دارای مصادیق متفاوت است، افراد جلیّه و خفیّه دارد، لذا فکر می کند که اگر افراد جلیّه را ذکر کند، چه بسا مخاطب و مستمع انتقال به افراد خفیّه پیدا نمی کند، لکن فرد خفی را در مقام بیان حکم مطرح می کند با این که غرض او به این تعلق گرفته که حکم به نحو عموم افاده و القاء شود. در این احتمالات فکر کنید، ببینید روی کدام یک از این احتمالات، صلاحیت مخصصیت وجود دارد و روی کدام یک صلاحیت وجود ندارد؟

پرسش:

1 - چرا در مسائل اصولیه، اجماع حجیت ندارد؟

2 - معنای اجمالی مفهوم موافق و مفهوم مخالف چیست ؟

3 - منظور از القای خصوصیت را در معنای مفهوم موافق بیان کنید.

4 - کنائی بودن معنای مفهوم موافق را توضیح دهید.