سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 420

لکن هدف، افادۀ معنای کلی است. پس روی این احتمال، معنی مفهوم موافق، فرد جلی می شود در مقابل فرد خفی.

احتمال اولویت قطعیه

احتمال چهارم: این است که متکلم، یک معنایی را می خواهد افاده کند و مقصود او، بیان یک معناست لکن در کنار این، یک مسألۀ دیگری وجود دارد به نام اولویت و آن هم اولویت قطعیه، برای این که اگر اولویت ظنیّه شد، دلیل بر اعتبار و حجیّت اولویت ظنیّه نداریم، اما اگر اولویت قطعیه شد، «القطع حجه بذاته». متکلم، می خواهد یک مطلبی را افاده کند لکن عقل انسان، با توجه به این مطلبی که متکلم افاده کرده است، به اولویت قطعیه، یک معنای بالاتری را استفاده می کند، یک معنای روشن تری را استفاده می کند.

فرض کنید در همین آیۀ مذکوره، این احتمال جریان دارد که بگوییم: «لا تقل لهما اف»، نمی خواهد یک معنای کلی را افاده کند، بلکه همین محدودۀ مفاد لفظی خود را دلالت دارد اما ضمن این که مفاد آیه، این محدودۀ لفظی خودش است، در کنار آن، یک اولویت قطعیه ای وجود دارد که آن اولویت قطعیه، حکم می کند به اینکه اگر گفتن اف به پدر و مادر حرام باشد، مثلا فحش دادن به پدر و مادر و یا زدن پدر و مادر و یا مجروح کردن پدر و مادر، این دیگر به طریق اولی، حرام است.

این که ما می گوییم: به طریق اولی، حرام است؛ یعنی آیه، دلالت بر حرمت می کند؟ نه، محدودۀ آیه روی این احتمال، همان قول اف است لکن در کنار آن، یک ضمیمه ای هست، یک اولویت قطعیه ای وجود دارد که حکم را عقل، توسعه می دهد به استناد همان اولویت قطعیه، شبیه مسألۀ مقدمۀ واجب.

اگر در مسأله مقدمۀ واجب، قائل به ملازمه شدیم و ملازمه هم یک ملازمۀ عقلیه و قطعیه است و از طریق ملازمۀ عقلیۀ قطعیه، فرضا وجوب شرعیه مقدمه را استفاده کردیم، کسی نیست از ما سؤال کند که معنی استفادۀ شما به چه کیفیتی است ؟ آیا می خواهید به گردن مولا بگذارید، بگویید: مولا وقتی که می گوید: «کن علی السطح»، خود همین مولا هم به«کن علی السطح» افاده کرده است وجوب نصب سلّم را؟ «کن علی السطح» ماده اش، عبارت از«کون علی السطح» است، مقدمه، عبارت از نصب سلّم است. کجای ایجاب«کون علی السطح» دلالت بر وجوب نصب سلّم می کند؟ پس نحوۀ دلالت، این نیست که ما بگوییم: لفظ ، یک معنای وسیع را دلالت دارد که«کن علی سطح» هم می گوید که«یجب الکون علی السطح» و هم می گوید: «یجب نصب السلم» بلکه معنای آن ملازمۀ