سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 422

باشد برای این که اولویت ظنیّه مثل سایر ظنونی است که دلیل بر اعتبار آن قائم نشده است و ظنی که دلیل بر اعتبار آن قائم نشود، مقامش بالاتر از شک نخواهد بود.

احتمال منصوص العله بودن

احتمال پنجم: البته این احتمال یک قدری ضعیف است که معنی مفهوم موافق، این احتمال باشد، لکن یک احتمالی است که کسی بگوید: مقصود از مفهوم موافق، منصوص العله است. ما در روایات و احکام به مواردی برخورد می کنیم که یک حکمی را بیان می کنند و خودشان علت آن را مشخص می کنند و علت آن حکم را تنصیص می کنند. و یک مسأله ای در کنار این داریم که حکم از نظر سعه و ضیق، دائر مدار سعه و ضیق علت است. می بینیم علت، همان طوری که در مورد حکم پیاده می شود، در موارد دیگر هم، پیاده می شود. مثل همین مثالی که در ذهن شما هست و در بعضی از روایات وارد شده است که می فرماید: «لا تشرب الخمر لانّه مسکر» می فرماید: شرب خمر، جایز نیست. چرا؟ برای خاطر این مسکریت. البته ما این را منصوص العله قرار می دهیم با توجه به این جهت است که علت را متمحض در مسکریّت بدانیم. اما اگر احتمال بدهیم که این ضمیر«لانّه» هم به عنوان جزء العله، نقش در علت دارد، این دیگر از بحث ما خارج است؛ یعنی آنچه تمام العله است برای حرمت، مسکریّت است، «لا کون الخمر مسکرا» که یک جزئش خمریت باشد و یک جزء آن مسکریّت، این از محل بحث ما خارج است. «لا تشرب الخمر لانّه مسکر» «تمام العله» مسکریت است. بگوییم: حکم که«یدور سعه و ضیقا مدار سعه العله و ضیق العله»، غیر از خمر، عناوین دیگری هم داریم که واجد این وصف مسکریت است، مثلا نبیذ هم مسکر و شاید فقاع، هم مسکر باشد که در بعضی از روایات دارد«الفقاع خمر استصغره الناس» که این کاشف از مسکریت فقاع است، آنوقت اینطور بگوییم: منصوص العله درست است که علت را ذکر کرده است، لکن استفادۀ حکم به نحو عموم، مبتنی بر این است که یک کبرایی هم مطوی بر این کلام باشد و الاّ ذکر علت، مستلزم لغویّت است.

شما بگویید: «لا تشرب الخمر لانه مسکر» لابد این معنا دنبال آن است که«و کل مسکر حرام» و الا اگر این معنا در کلام مطوی نباشد، با«لانه مسکر» به تنهایی، مسأله تمام نمی شود. مثل اینکه فرض کنید در این مثال معروف، شما اینطور تعبیر کنید، بگویید: «العالم حادث لانّه متغیر»، این«لانّه متغیر» جانشین کبرا است، کشف از وجود یک کبرا می کند و الا اگر کشف از یک کبرای کلیّه نکند، متغیر بودن، چه اقتضائی برای حدوث دارد؟ لابد این کبرا مطوی در کلام است که«لانه متغیر و کل متغیر