سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 428

فرد جلی هردو را شامل می شود و دلالت بر حرمت می کند. لذا شبهه ای نیست در اینکه مفهوم موافق با این احتمال سوم هم می تواند مخصّص واقع بشود.

در احتمال چهارم یک مطلبی است که ما برمی گردیم به این احتمال چهارم، اشکالی در آن وجود دارد، که ان شاء الله عرض می کنیم.

کیفیت مخصّصیت منصوص العله

احتمال پنجم مثل همین سه احتمالی است که ذکر کردیم ولو گفتیم که مقصود از مفهوم موافق، منصوص العله باشد، احتمالش ضعیف است، لکن دلیل بر بطلانش نداریم، و دلیلی نیست بر اینکه که«منصوص العله لا یطلق علیه مفهوم الموافقه.» حالا اگر روی قضیۀ فرضیه، منصوص العله عنوان مفهوم موافقت در رابطۀ با غیر مورد علت منصوصه پیدا کرد، آیا عنوان مخصصیت دارد یا نه ؟

از تقریبی که ما دیروز عرض کردیم، این معنا هم روشن می شود. وقتی که می فرماید: «لا تشرب الخمر لا نّه مسکر» و ما معنا کردیم که تمام العله عبارت از مسکریت است، و خمریت هیچ گونه مدخلیتی ولو به نحو الجزئیه در علیت ندارد، آن که تمام العله است، عبارت از مسکریت است، عرض کردیم که اینجا مسأله تمام نمی شود. اگر بگوید: «لا تشرب الخمر لا نّه مسکر» باید یک کبرای کلی به دنبال آن وجود داشته باشد، منتها متکلّم نیازی احساس نمی کند که آن کبرای کلی را بیان بکند.

در مثال عادی وقتی که مولا به عبدش می گوید: «لا تأکل الرمان لانّه حامض» دیگر عبد حق ندارد برگردد و بگوید: حامض باشد، مگر حموضت چه اشکالی دارد و حامض بودن مگر چه مسأله ای را تولید می کند؟ این دیگر جزء کلام متکلم است. وقتی که می گوید: «لانه حامض» دنبالش می خواهد بگوید و باید بگوید: حق نداری حامض را بخوری و استفاده بکنی. و الاّ صرف کونه حامضا بدون آن کبرای کلیه، این مسأله را تمام نمی کند، و تعلیل را یک تعلیل صحیحی قرار نمی دهد. همان طوری که در مثال دیروز عرض کردم وقتی که می گوید: «العالم حادث لانّه متغیر»، بگوییم: باشد؛ متغیر بودن چه دخالتی دارد؟ لابد دنبال این هست که«و کل متغیر حادث.»

پس در حقیقت متکلمی که می فرماید: «لا تشرب الخمر لانّه مسکر» یک کبرای کلی را خودش دارد افاده می کند، کلام دارد بیان می کند منتها نیاز به ذکر نداشته است، نیاز به بیان نداشته است. خود تعلیل، مغنی از تصریح به بیان این کبراست. معلّل کردن مولا را بی نیاز می کند از اینکه تصریح به این کبرای کلیه داشته باشد. پس وقتی که می گوید: «لا تشرب الخمر لا نّه مسکر» خود این به دلالت لفظی است منتها این مثل آن چیزهایی است که محذوف است و قرینۀ بر حذفش وجود دارد. اگر در کلام