سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 440

است.

حالا بحث این است که آیا مفهوم مخالف صلاحیت دارد که یک عام را تخصیص بزند همان طوری که منطوق به عنوان مخصّص در مقابل عام قرار می گیرد، آیا مفهوم هم می تواند به عنوان مخصّص در مقابل عام واقع بشود، یا نه ؟ این مسأله اختلافیه لکن قبل از آنکه وارد مسأله بشویم، دو نکته را باید تذکر بدهیم:

تمحّض بحث در عام و خاص

یک نکته این است که بحث ما در این رابطه متمحض در عام و مخصّص است، یعنی یک دلیل عامی داشته باشیم و بخواهد مفهوم مخالف به عنوان مخصّص، یک فردی را از این عام خارج بکند، یا یک صنفی را از این عام خارج بکند، همان طوری که در مقابل«اکرم العلماء»، «لا تکرم الفساق من العلماء» صنف فساق را از دائرۀ عموم علما و وجوب اکرام خارج می کرد، اینجا هم مسألۀ ما در رابطۀ با مفهوم و عام این چنین است که رسما یک دلیل عامی داشته باشیم و مفهوم مخالف بخواهد یک فردی یا صنفی را از این عام تخصیص بزند و خارج بکند. و مقصود ما این است که در اینجا مسألۀ عام و مخصّص را با مسألۀ مطلق و مقیّد مقایسه نکنیم. حساب عام و خاص از حساب مطلق و مقیّد جداست و همان طوری که قبلا هم بیان کردیم و ان شاء الله در مباحث مطلق و مقیّد هم معنا می کنیم، اصلا اطلاق یک معنی خاصی دارد که قابل مقایسۀ با عام نیست. در عام نظارت به افراد مطرح است، اما در باب اطلاق، مسألۀ فرد به طور کلی ملحوظ نیست، ولو به نحو الاجمال.

پس بحث ما متمحض در عام و خاص است که به جای اینکه یک دلیل منطوقی بخواهد مخصّص واقع بشود، به جای آن یک مفهوم مخالفی بخواهد مخصّص قرار بگیرد. آیا این جایز است یا نه ؟ مثالی که در این رابطه زده اند، ولو اینکه یک مثال روایتی و یک مثال فقهی است، اما به بحث فعلی ما ارتباطی ندارد؛ ما در عام و خاص بحث می کنیم. مثالی که زده اند این است که گفته اند: در باب میاه روایت یا روایاتی داریم که مفادش این است که«خلق الله الماء طهورا لا ینجّسه شیء» خداوند آب و طبیعت ماء و ماهیت ماء را طهور ایجاد کرده و آفریده و هیچ چیزی نمی تواند این آبی که خداوند طهور آفریده را نجس بکند و تأثیر نجاست در آب داشته باشد. و در مقابل این روایت، روایت یا روایاتی داریم که در مسألۀ انفعال ماء قلیل و اینکه ماء اگر کمتر از کر شد، متأثر و متنجس می شود یا به جمیع نجاسات، یا به بعضی نجاسات و روایت یا روایات به این تعبیر وارد شده که «الماء اذا بلغ قدر کر لا ینجسه شی» این«اذا بلغ قدر کر» این قضیه شرطیه است. اگر قضیۀ شرطیه