سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 447

قدری مسأله مبنائی خواهد بود چون آن طوری که ما مسألۀ عموم و اطلاق را مطرح کردیم، اصلا عموم از طریق اطلاق نمی شود استفاده بشود. لکن مرحوم آخوند و مشهور که دو نوع اطلاق تصور کرده اند: یک نوع اطلاق شمولی و سریانی که اطلاق شمولی به نظر اینها مفادش همین مفاد عام است، یکی هم اطلاق بدلی. «احل الله البیع» را می گویند اطلاقش، اطلاق شمولی است، «اعتق الرقبه»، اطلاقش اطلاق بدلی است.

حالا روی این فرض که ما عموم را از طریق اطلاق به معنی شمول و سریان استفاده کنیم، از آن طرف در رابطۀ با مفهوم هم بگوییم که مفهوم از راه اطلاق ثابت می شود. (این مباحث همه را در باب مفاهیم گذراندیم. اطلاق یک وقت در رابطۀ با ادات شرط است مثلا در خود ان شرطیه اطلاق جریان پیدا می کند، یک وقت در رابطۀ با خود شرط است، مثل مجیء زید و در رابطۀ با شرط هم تقریب های متعدده دارد، که حداقل سه تقریب در این رابطه بود که قبلا بحث کردیم.) پس نتیجتا فرض دومی که مرحوم آخوند تصور می کنند، مسألۀ تقابل عام با مفهوم مخالف، این فرض است که هم عموم از طریق اطلاق ثابت شده باشد و هم مفهوم مخالف از طریق اطلاق ثابت شده باشد. ایشان بیشتر از این دو فرض را ذکر نمی کنند.

لکن فرض سوم این است که بگوییم: یکی را از راه وضع ثابت شده و دیگری از راه اطلاق ثابت شده. حالا حکم هر سه صورت را باید ان شاء الله بیان کنیم.

مثال برای ثبوت مفهوم و عام از راه واحد

اما آن دو صورت اول که عام و مفهوم مخالف، هردو از یک طریق ثابت شده اند، حالا آن طریق وضع باشد، یا اطلاق باشد، فرقی در این جهت نمی کند. مثالی می زنیم: از یک طرف«اکرم کل عالم» می گوید: «کل موضوع لغه للدلاله علی العموم» و از یک طرف به صورت قرینۀ متصله می گوید: «و ان جائک زید العالم فاکرمه» و ما فرض کردیم که ان شرطیه«وضعت للدلاله علی العلیّه المنحصره» و علیّت منحصره است که مفهوم از آن متولد می شود، و مفهوم به دنبالش تحقق پیدا می کند. هردوی اینها هم، یا در یک کلام هستند، یا در دو کلامی هستند که عنوان قرینۀ متصله بودن را از دست نداده، هردو هم از راه وضع مثلا ثابت شده اند، اینجا چه کنیم ؟ چه باید گفت ؟

اینجا باید این را بگوییم که اصاله الظهور در عام معارض با اصاله الظهور در مفهوم است.

نمی توانیم بین این دو ظهور جمع بکنیم.

باید بگوییم: این دو اصاله الظهورها باهم معارضه دارند. و اگر بخواهیم یک تعبیر دقیقتر و