سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 448

صحیحتر بکنیم، این است که بگوییم: هیچ کدام ظهور ندارند، نه اینکه دو ظهور متعارض وجود دارد. اصلا ظهورها باهم جنگ می کنند و مانع از انعقاد صغرای ظهور می شوند، یعنی وجود مفهوم مخالف مستند به وضع، نمی گذارد«اکرم کل عالم» ظهور در عموم داشته باشد. کما اینکه«اکرم کل عالم» نمی گذارد که«ان جائک زید العالم فاکرمه» ظهور در مفهوم داشته باشد. هرکدام با استقلالی که دارند و با اینکه راهشان یک راه است و مستندشان یک مستند است، و عنوانشان هم عنوان قرینۀ متصله است، مانع از ظهور دیگری و انعقاد ظهور برای دیگری می شوند، یعنی عام می خواهد ظهور در عموم پیدا کند، مفهوم نمی گذارد این ظهور منعقد بشود، قضیۀ شرطیه می خواهد ظهور در مفهوم پیدا کند، عام نمی گذارد ظهور برای قضیۀ شرطیه پیدا بشود. لذا این دو کلام یا یک کلام، نمی توانند حکم یک صورت را بیان بکنند، اجمال پیدا می کنند. اگر مجیء برای زید عالم تحقّق پیدا کرد، وجوب اکرام دارد. اما همین زید«مع وصفه کونه عالما، اذا لم یتصف بالمجیء» اینجا چه کنیم ؟ مفهوم می گوید: وجوب اکرام ندارد، «اکرم کل عالم» می گوید: وجوب اکرام دارد، و هیچ یک از اینها هم از نظر ظهوری، ترجیح بر دیگری ندارند. هردو مستند به وضع است، یا هردو مثلا مستند به اطلاق است.

تمسک به اصول عملیه برای ثبوت مفهوم

اینجا باید بگوییم: دست ما از دلیل لفظی کوتاه است. برای حکم زید عالمی که«لم یتحقّق منه المجیء» باید دست به دامن اصول عملیه دراز بکنیم. ما شک داریم که زید عالم«اذا لم یتحقّق من المجیء» آیا وجوب اکرام دارد یا نه ؟ اصاله البرائه حکم می کند به عدم وجوب اکرامش. در آنجایی هم که هردو مستند به اطلاق باشد، آنجا هم همینطور است برای اینکه یکی از مقدمات حکمت که اطلاق به دنبال مقدمات حکمت ثابت می شود، عدم القرینه است. سراغ عام می آییم می خواهیم عدم القرینه را پیش بکشیم، مفهوم، یصلح للقرینیه. سراغ قضیۀ شرطیه می آییم، می خواهیم مفهوم را عنوان کنیم می بینیم عام، یصلح للقرینیه. لذا نه مقدمات حکمت در عام تمامیت پیدا می کند، و نه مقدمات حکمت در رابطۀ با مفهوم تمامیت پیدا می کند و در نتیجه، حکم صورت عدم مجیء زید عالم برای ما از طریق دلیل، قابل استفاده نیست. باید رجوع به اصول عملیه کنیم و از راه اصول عملیه حکم را استفاده کنیم که البته به اختلاف موارد فرق می کند. در این مثالی که ما ذکر کردیم اصاله البرائه عدم وجوب اکرام زید عالم غیرمتصف به مجیء را اقتضاء می کند. این دو صورت را مرحوم آخوند متعرض شدند.