سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 449

حکم ثبوت عام و مفهوم از دو طریق

اما صورت سوم اینکه اگر یکیشان حالا هرکدام باشد، من العام او المفهوم، از راه وضع ثابت شده، دیگری از راه اطلاق ثابت شده باشد. اگر یک چنین فرضی پیش آمد، اینجا دیگر نمی توانیم بگوییم: کلام اجمال دارد. اینجا دیگر اجمالی در کلام نیست برای اینکه ظهور وضعی مستند به وضع است، و متوقف بر چیزی نیست اما ظهور اطلاقی متوقف بر مقدمات حکمت است، که یکی از آن مقدمات حکمت، عدم القرینه است. لذا وقتی روی عام انگشت می گذاریم، می بینیم از نظر دلالت بر عموم، همان وضع تحقّق دارد، متوقف بر چیزی هم نیست اما وقتی که فرضا روی مفهومی که از طریق اطلاق ثابت می شود بخواهیم انگشت بگذاریم، اول باید سؤال کنیم که«این مقدمات الحکمه ؟» یکی از مقدمات حکمت، عدم القرینه است. آیا عام صلاحیت برای قرینیت ندارد؟ عام با این قوّت و قدرت که مستند به وضع است، صلاحیت ندارد که به عنوان قرینه مطرح بشود و نگذارد مقدمات حکمت تمامیت پیدا کند؟ لذا در این فرض سومی که در کلام مرحوم آخوند مطرح نیست، که یکی مستند به وضع باشد و دیگری مستند به اطلاق باشد، روی قاعده آنکه مستند به وضع است تقدّم دارد. اگر عام مستند به وضع است، تقدّم بر مفهوم دارد. اگر مفهوم مستند به وضع است دون العام، تقدّم بر عام دارد، و دیگر نوبت به اصول عملیه نمی رسد.

همۀ این اقسام برای آنجایی بود که عام و مفهوم مخالف فی کلام واحد، یا فی کلامینی که عنوان قرینیت متّصله را از دست نمی دهد باشد اما اگر فرض کردیم که در دو کلام جدای بتمام معنا باشد که اگر قرینیت هم باشد، قرینۀ منفصله خواهد بود، نه قرینۀ متصله. اگر اینطور شد، اگر هردو مستند به وضع باشند، هم عام مستند به وضع باشد و هم مفهوم مستند به وضع باشد، باز همان حرف در اینجا مطرح است که هیچ کدامشان تقدّم بر دیگری ندارد. و همینطور اگر هردویشان مستند به اطلاق باشد.

فارق بین فرض اخیر؛ استناد یکی به وضع و دیگری به اطلاق

اما چیزی که این فرض را از فرض قبلی جدا می کند در این فرضش است که اگر یکی مستند به وضع شد و دیگری مستند به اطلاق، در باب مقدمات حکمت که یکی از مقدمات حکمت، عدم القرینه است، بین مرحوم شیخ و دیگران، یک نزاعی واقع شده که در بحث مطلق و مقیّد ان شاء الله عرض می کنیم، و آن این است که آیا این عدم القرینه ای که به عنوان یکی از مقدمات حکمت مطرح