سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 463

مسألۀ تثنیه و جمع هم امکان پذیر خواهد بود، در ما نحن فیه هم همین حرف را می زنیم. می گوییم:

ما بحث اثباتی که نداریم، حالا بحث ثبوتی داریم. شما می گویید: چطور می شود یک کلمۀ زید را بگوید، هم زید فقیه، هم زید اصولی، و هم زید مفسر را اراده کند؟ ما جواب می دهیم که مقصود از زید، «المسمی بزید من هولاء» است، و المسمی بزید یک عنوان کلی و قدر جامع است، و به تعبیر دیگر: یک معنی واحد است که این معنی واحد بر همۀ زیدها انطباق پیدا می کند، مثل الفساقی که عمومیت دارد و همۀ فساق را می گیرد، المسمی بزید هم همینطور.

خلاصۀ جواب در مقام ثبوت

با این راه حلی که ما در نظر گرفتیم خلاصۀ جواب از این کسی که در مقام ثبوت جلوی ما ایستاده، یکی این بود که اولا ما مبنای استحاله استعمال لفظ در اکثر از معنی واحد را نمی پذیریم، و ثانیا اگر هم این مبنا را بپذیریم، ما نحن فیه مصداق برای این مسأله نیست، حتی در اینجایی که الا زیدا می گوید، و اراده می کند هم زید فقیه و هم زید اصولی، و هم زید مثلا مفسر را. پس نتیجۀ بحث این شد که از نظر مقام ثبوت، جای مناقشه نیست، و نوبت به این می رسد که ما بحث را در مقام اثبات ببریم و در مقام اثبات، همان طوری که دیروز عرض کردیم سه احتمال هست: یک احتمال اینکه این استثناء در رجوع به همۀ جمل ظهور داشته باشد. یک احتمال اینکه در رجوع به خصوص اخیره ظهور داشته باشد. احتمال سوم این بود که اصلا ظهوری نداشته باشد، و در کلام اجمال باشد، منتها لازمۀ اجمالش این است که قدر متیقّن که عبارت از رجوع به خصوص اخیر است را اخذ بکنیم.

در اصل این بحث از نظر مقام اثبات، مرحوم محقّق نائینی(ره) یک تفصیلی ذکر کرده اند که تفصیل ایشان را مطالعه بفرمایید.

پرسش:

1 - استحالۀ موجود در مستثنی را توضیح دهید.

2 - امکان استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد را بیان کنید.

3 - علت عدم ارتباط مقام با استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد چیست ؟

4 - راه تخلص از استحاله استعمال در اکثر از معنای واحد چیست ؟