سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 47

و دلالت، یک معنای دیگر است. زید مع کونه فردا للانسان به طوری که قضیّۀ حملیّۀ«زید انسان» ترتیب می دهیم، لکن در عین حال«زید لیس بمدلول للانسان» لفظ انسان هیچ نوع دلالتی بر زید نمی کند.

پس معنای اطلاق در«احل الله البیع» شمول نیست، کلمۀ شمول مرادف و مساوق با عموم است، یعنی همان طوری که عموم معنایش این است که زیر چتر من، افراد و کثراتی قرار گرفته اند و دلالت بر این معنا می کند، آیا در اطلاق هم چنین معنایی وجود دارد؟ نتیجه این می شود که اگر کسی تقسیم اطلاق به شمولیّت و بدلیّت را که ما هردو قسمش را انکار کردیم، همان طوری که شمولیّت را انکار کردیم، بدلیّت را هم به یک تقریبی انکار کردیم و اصولا صحّت این تقسیم را مورد مناقشه و خدشه قرار دادیم، امّا ممکن است در مقام توجیه، اینهایی که در ما نحن فیه می خواهند بگویند: مفرد معرّف دلالت بر عموم می کند، کسانی باشند که مقصودشان از عموم، همان اطلاق شمولی است، البته این توجیه است و الاّ افرادی مثل مرحوم محقق خراسانی ضمن این که اطلاق شمولی را پذیرفته اند، تقسیم اطلاق را به شمولی و بدلی قبول کرده اند، مع ذلک در ما نحن فیه می فرمایند: نه مفرد معرّف دلالت بر عموم می کند و نه جمع محلّی به لام دلالت بر عموم می کند.

عدم اطلاق شمولی در مفرد معرف به لام

امّا برای این که آنهایی که معتقدند که مفرد معرّف دلالت بر عموم می کند، بعد از آن که مسأله دلالت لفظی وضعی به هیچ وجه قابل قبول و قابل ادعا نیست، ممکن است بگوییم: نظر اینها از عموم، همان اطلاق شمولی است که مرحوم آخوند هم معتقد هستند که ضمن این که مقسم، اطلاق است، لکن اطلاق در«احلّ الله البیع» با اطلاق در«اعتق الرقبه» به قول اینها فرق می کند. اطلاق در «احل الله البیع» کأنّ هر مصداقی از مصادیق بیع را شامل می شود، امّا اطلاق در«اعتق الرقبه» نمی گوید که هر رقبه ای باید آزاد شود، یک رقبه هم که آزاد شود، در حصول غرض مولا و مطلوب مولا کفایت می کند. لذا اطلاق در«احل الله البیع» به نظر اینها اطلاق شمولی است و اطلاق در«اعتق الرقبه» اطلاق بدلی است و ما در مقام توجیه بگوییم: لعلّ قائل به این که مفرد معرّف دلالت بر عموم می کند، مقصودش از عموم، همان اطلاق شمولی باشد که مرحوم آخوند و دیگران هم قائل هستند.

این فقط به عنوان یک توجیه می تواند مطرح شود و الاّ اوّلا ما اصل اطلاق شمولی و بدلی و این تقسیم را به هیچ وجه قبول نداریم و نمی پذیریم و ثانیا لو فرض که تقسیم اطلاق به شمولی و بدلی هم تقسیم صحیحی باشد، افرادی مثل مرحوم آخوند که اطلاق شمولی و بدلی را پذیرفته اند مع