سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 485

هاشمی است. وقتی که اینطور شد، این می تواند داخل در نزاع ما باشد که حالا که الا زید را استثنا می کند، آیا این فقط در رابطه با جملۀ اخیره استثنا شده است ؟ یا در رابطه با تمامی احکام استثناء شده است ؟ سه حکم مثلا بیان شده است. آیا این از یک حکم مستثنی قرار گرفته است یا از تمام احکام ثلاثه مستثنی واقع شده است ؟ لذا به این کیفیت داخل در محل بحث ما است. این یک صورت.

صورت دوم این است که ما سه زید نام داریم یعنی هم زید عالم داریم و هم زید فقیر داریم و هم زید هاشمی داریم، اما اینها جدای از هم هستند. «زید عالم لا یکون فقیرا و لا هاشمیا» زید هاشمی هم«لا یکون عالما و لا فقیرا»، ما سه زید داریم، در تیپ علماء، زیدنام داریم، در قشر فقرا هم زیدنام داریم و در گروه هاشمیین هم زیدنام داریم، این هم یک کلمه«الا زیدا» بیشتر ذکر نکرده است.

پس این دو قسمی که در مقابل اقسام ششگانه ذکر کردیم امتیازش این است که اینجا عنوان علم مطرح است، به خلاف عنوان الفساق که یک عنوان عامی بود و دارای مصادیقی در تمام عناوینی که در جمل مستثنی منه واقع شده است بود. اینجا علم است، اسم شخص است منتها در اسم شخص هم به این کیفیت که عرض کردیم دوجور تصور می شود: یک وقت است که یک زید در خارج بیشتر وجود ندارد که همه عناوین بر او منطبق است و یک وقت است که«فی کل عنوان، من یکون مسمی بزید» زیدنام در تمامی این عناوین وجود دارد. در این دو قسم چه باید گفت ؟

حکم اقسام مستثنای علم

اما در قسم اول که ما یک زید بیشتر در خارج نداریم و این مجمع العناوین است، اینجا دو صورت دارد: یک وقت است که عقد الحمل یعنی حکم در قضیه، واحد است و یک وقت است که عقدالحمل متعدد است. مثال آنجایی است که عقدالحمل واحد باشد این است که بگوید: «اضف العلماء و الفقرا و الهاشمیین الا زیدا» اینجا عقدالحمل یکی است«و هو وجوب الضیافه» و اضف، عقدالحمل است یعنی«تجب الضیافه» منتها عقد الوضع ها در عناوین متعدد است«العلماء و الفقراء و الهاشمیین» بعد هم گفت: «الا زیدا.»

روی آن مبنایی که ما در مقابل مبنای محقق نائینی(ره) عرض کردیم بنابر آنچه که محققین از ادبا ذکر کرده اند، این استثنا به عقد الحمل می خورد. اگر استثنای به عقدالحمل خورد، عقدالحمل «اضف» در اول کلام ذکر شده است. این«الا زیدا» به این«اضف» می خورد. وقتی که«الا زیدا» به این «اضف» خورد و اضف هم در اول کلام ذکر شد، اگر جای این بود که کسی احتمال بدهد که این استثنا تنها به جملۀ اولی مربوط است، ما ملتزم می شدیم به اینکه فقط به جملۀ اولی مربوط است، منتها