سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 496

بطلان رجوع به اصاله العموم

در مورد اصاله العموم بعضی از موارد را احراز کرده ایم که عقلا به اصاله العموم تمسک می کنند مثلا اگر مولا گفت: «اکرم العلماء» و ما شک کردیم که آیا یک دلیل مخصص متصل یا منفصل وجود دارد یا نه ؟ هرچه هم تفحص کردیم و فحص لازم را انجام دادیم، دلیلی بر وجود مخصص پیدا نکردیم، اینجا می بینیم عقلا به اصاله العموم تمسک می کنند و می گویند که مراد متکلم از«اکرم العلماء» معنای عام است، برای اینکه شما دلیلی بر مخصص پیدا نکردید، بعد از آنکه فحص لازم را انجام دادید. اینجا می بینیم که عقلا به اصاله العموم تمسک می کنند. یا در مواردی شبیه اصاله العموم:

اگر متکلمی گفت: «رأیت اسدا» شما شک می کنید که آیا قرینه ای برخلاف اراده معنای حقیقی آورده است یا نه ؟ فحص هم کردید و دیدید که قرینه ای وجود ندارد لکن درعین حال احتمال می دهید که یک قرینه ای همراه کلام بوده است و یا منفصلا از ناحیه متکلم مطرح شده است، اینجا عقلا به اصاله الحقیقه تمسک می کنند و«رأیت اسدا» را حمل بر معنای حقیقی خودش می کنند.

اما در مثل ما نحن فیه که در کلام متکلم یک چیزی وجود دارد که این چیز، صلاحیت مخصصیت و صلاحیت قرینیت را دارد لکن نمی دانیم که آیا متکلم استناد و اتکال کرده است بر این چیزی که صلاحیت قرینیت و یا صلاحیت مخصصیت دارد یا اینکه اتکال نکرده است. در کلام«ما یصلح للقرینیه و ما یصلح للمخصصیت» هست، اما اعتماد متکلم و اتکال متکلم بر این«ما یصلح للقرینیه» برای ما مشکوک است. یک«الا الفساق» گفته است، ما که یقین نداریم که این«الا الفساق» تنها برای جمله اخیره است و جملۀ اخیره قدر متیقن است، بلکه احتمال می دهیم که ناظر به همه باشد لابد متکلم به الا الفساق تکیه کرده باشد، آیا در اینجایی که«ما یصلح للقرینیه فی الکلام» وجود دارد و احتمال اتکال متکلم بر این«ما یصلح للقرینیه» جریان دارد، اینجا هم جای اصاله العموم هست ؟ یا در مثال«رأیت اسدا» اگر یک چنین قرینیۀ محتمله ای وجود داشته باشد، آیا اصاله الحقیقیه عقلاییه وجود دارد؟ حداقل این است که ما نمی دانیم. شک داریم که آیا به اصاله الحقیقه تمسک می کنند یا نه ؟ و همین شک جلوی تمسک ما را می گیرد و مانع از این می شود که در ما نحن فیه به اصاله العموم تمسک کنیم. لذا ما می مانیم که آیا فساق از علما، وجوب اکرام دارند یا نه ؟

مجرای اصاله البرائه

در شک در یک حکم تکلیفی وجوبی اگر حالت سابقه و مجرای استصحاب وجود نداشته باشد، اصاله البرائه در اینجا حاکم است. اگر شک داشته باشید که فساق از علما«هل یجب اکرامهم او