سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 497

لا یجب ؟» اصاله البرائه جاری می شود کما اینکه اگر حکم در جملات مستثنی منه حکم تحریمی باشد، شما شک می کنید که آن عنوان مستثنی، حکم تحریمی دارد یا ندارد؟ اصاله البرائه جریان پیدا می کند برای اینکه شبهات تحریمیه و شبهات وجوبیه بدویه اگر استصحابی و حالت سابقه ای در آنها وجود نداشته باشد، مجرای اصاله البرائه است و مرحوم آخوند در کتاب کفایه همین مطلب را با این توضیحی که عرض کردیم و دیروز هم اشاره کردیم بیان کرده اند. منتها عرض کردیم که اختلاف ما با ایشان در این جهت است که ایشان در تمامی موارد، صغرای اجمال را پیاده می کنند لکن در اقسام متعدده گذشته اینطور نبود که در تمامی موارد، مسأله اجمال مطرح باشد. اما اگر مسأله اجمال مطرح شد، حق همین است که مرحوم آخوند می گویند که راهی برای تمسک به اصاله العموم وجود ندارد و وقتی دست ما از دلیل و اصل لفظی کوتاه شد، نوبت به اصل عملی می رسد. در اصل عملی هم در درجۀ اول، استصحاب مطرح است، اگر حالت سابقه ای وجود داشته باشد و اگر وجود نداشته باشد که نوعا ندارد، همان اصاله البرائه در شبهات وجوبیه و تحریمیه جریان پیدا می کند.

تمسک به اصاله العموم در کلام مرحوم نائینی ره

محقق نائینی اینجا خواسته اند از یک طریقی، مسأله تمسک به اصاله العموم را تثبیت کنند و بفرمایند که نسبت به جملۀ اولی و ثانیه می توانیم از راه اصاله العموم پیش بیاییم. بیان ایشان این است که این متکلمی که عقیب جمل متعدده اش استثنای واحدی را ذکر می کند، وقتی که مرادش را بررسی کنیم می بینیم که از دو حال بیرون نیست: یا این است که این«الا الفساق» را فقط می خواهد به خصوص جمله اخیره مرتبط کند و استثناء را در رابطۀ با جمله اخیره بداند. یک وقت است که می خواهد استثناء در رابطه با تمامی جمل باشد؛ دیگر شق سوم ندارد.

اگر مراد متکلم این باشد که استثنا به خصوص جملۀ اخیره بخورد پس روی این حساب، دو جملۀ اول عمومش محفوظ است و عموم در«اکرم العلماء» و عموم در«اطعم الفقراء» سر جای خودش هست. اما اگر مرادش این باشد که استثناء به تمامی جمل ارتباط داشته باشد هم به«اکرم العلماء» و هم به«اطعم الفقرا» و هم«سلّم علی الهاشمیین» اگر یک چنین چیزی را اراده کرده باشد با این بیانی که ذکر کرده است، نمی تواند به هدف خودش برسد. چرا؟ برای اینکه وقتی که دنبال جمله اخیره«الا الفساق» را می آورد، «یأخذ الاستثناء محل الاستثناء» یعنی استثنا جای خودش را می گیرد یعنی استثنا با ارتباط با جمله اخیره، ایجاد رفاقت و هماهنگی با جمله اخیره می کند و آن دو جملۀ اول دستشان خالی می ماند. پس نمی شود که متکلم از یک طرف رجوع استثنا را به تمامی جمل اراده