سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 507

پس اینجا که هم صدور عام را و هم صدور«لا تکرم زیدا العالم» را از مولای عرفی به صورت قطع شنیده ایم و می دانیم، جای مسأله تخصیص است و کسی در اینجا حق ندارد بگوید که اصاله العموم در«اکرم العلماء» جریان پیدا می کند. هیچ کسی چنین ادعایی را نمی تواند بکند و الا باید مسأله تخصیص به طورکلی کنار برود و از مباحث اصولیه خارج بشود. کما اینکه نقطۀ مقابل این هم هست: ما می دانیم و از مولا شنیدیم که«اکرم کل عالم» را به عنوان حکم و دستور صادر کرد، لکن نمی دانیم که آیا بعد از یک روز یا دو روز«لا تکرم زیدا العالم» از مولا صادر شده است یا نه ؟ دلیلی بر صدور یا عدم صدور نداریم. فحص هم کردیم و بررسی و تتبع هم کردیم و دلیلی نیافتیم بر اینکه «لا تکرم زیدا العالم» از مولا صادر شده است و هیچ شاهد و قرینه ای ولو قرینه ظنیه معتبره قائم بر این معنا نشد، لکن احتمال می دهیم که مولا به دنبال«اکرم کلّ عالم» یکی دو روز بعد«لا تکرم زیدا العالم» را گفته باشد، اما به هیچ وجه راهی برای اثبات یا نفی این قول نتوانستیم پیدا کنیم، اینجا بلا اشکال موردی است که عقلا به اصاله العموم یا اصاله عدم التخصیص رجوع می کنند و معنای اصاله عدم التخصیص، استصحاب عدم تخصیص نیست تا شرایط معتبره در جریان استصحاب در آن اعتبار داشته باشد بلکه اصاله عدم التخصیص هم اصل عقلایی است، منتها در قالب دو عبارت بیان می شود، هم می شود از آن تعبیر به اصاله العموم کرد و هم می شود تعبیر به اصاله عدم التخصیص کرد. اینجا عقلا می گویند که شما می دانی که از مولا یک«اکرم کل عالم» صادر شده است و نسبت به صدور«لا تکرم زیدا العالم» هیچ شاهدی بر اثبات و یا نفی وجود ندارد لذا باید به اصاله العموم مراجعه بکنی و حکم بکنی به اینکه زید عالم هم در ردیف سایر علما، وجوب اکرام دارد.

پس این دو فرضی که گفتیم، در دو نقطۀ مخالف هم قرار گرفت. در فرض اول، قطعا جا برای اصاله العموم نیست و در فرض دوم قطعا اصاله العموم از نظر عقلایی جریان پیدا می کند.

تخصیص قطعی الصدور به ظنی الصدور

اینجا یک فرض سومی هست که تقریبا برزخ بین این دو فرض است و آن این است که خود ما از مولا شنیدیم که گفت: «اکرم کل عالم» صدور«اکرم کل عالم» از مولا یک مسأله قطعی و مسلّم است اما در رابطه با«لا تکرم زیدا العالم» یک ثقه ای خبر داد و گفت: دیروز از مولا«لا تکرم زیدا العالم» صادر شد و ما یقین نداریم، اما خبر ثقه هم از نظر عقلا حجیت دارد همان طوری که اصاله العموم در مورد خودش حجیت دارد، عقلا خبر ثقه را هم حجت می دانند، لذا مهمترین دلیل در باب حجیت خبر واحد، بنای عقلا بر اعتنا و اعتبار خبر ثقه و ترتیب اثر بر خبر ثقه است، لذا عدالت اصطلاحی