سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 51

مطلق را به شمولی و بدلی انکار کردید. امّا تقسیم عموم پذیرفته شد، منتها یک بحثی بود که آیا این تقسیم قبل از تعلّق حکم تحقّق دارد و در رتبۀ موضوع مطرح هستند یا این که به لحاظ تعلّق حکم که مرحوم آخوند قبلا این فرمایش را می فرمودند، لکن اصل تقسیم، محل اشکال نبود.

الفاظی هم بود که در هریک از این اقسام، ظهور داشت مثل«اکرم کلّ عالم» ظهور در عامّ استغراقی داشت«اکرم أیّ عالم شئت» ظهور در عموم بدلی و«اکرم مجموع العلماء» ظهور در عامّ مجموعی داشت. اینها الفاظی بودند که هرکدامشان ظهور در یک قسمی از این اقسام ثلاثۀ عام داشتند. آن وقت این بحث پیش می آید که جمع محلّی به لام وقتی می گویید: «اکرم العلماء» بعد از آن که اصل دلالتش بر عموم را بپذیریم، آیا این کدامیک از اقسام ثلاثۀ عام را دلالت دارد؟ «اکرم العلماء» همان مفاد«اکرم کلّ عالم» را دارد، یعنی عموم استغراقی یا مفاد«اکرم مجموع العلماء» را دارد که مفاد عامّ مجموعی است، یا مفادش«اکرم أیّ عالم شئت» است که عامّ بدلی را دلالت داشته باشد، یا این که ظهور در هیچ کدام از اینها ندارد و با هرکدام از این اقسام سازگار است و با قرینه باید خصوصیّت استغراقیّت و مجموعیّت و بدلیّت تعیین شود؟

ادعای دلالت جمع محلی به لام بر عام مجموعی

ربما یقال به این که یک خصوصیّتی در اینجا هست که باید«اکرم العلماء» را حمل بر عموم مجموعی کنیم و آن خصوصیّت این است که اینجا مدخول الف و لام مثل کل، طبیعت نیست که اضافۀ به طبیعت عالم شده باشد و کل هم دلالت بر استیعاب افراد طبیعت و استغراق افراد طبیعت کند. اینجا الف و لام روی جمع آمده، منتها اگر جمع خالی از الف و لام بود، ما به همان اقل جمع هم اکتفا می کردیم، می گفتیم: اقل جمع، ثلاثه است، امّا الف و لام آمد گفت: پای اقل جمع را در اینجا پیش نیاورید، جمع محلّی دلالت بر عموم می کند، یعنی همۀ افراد علماء. پس در حقیقت، نقش الف و لام این است که مرتبۀ اقل جمع و مراتب متوسطۀ در جمع را کنار بزند و بالاترین و آن قسمتی که دیگر فوق آن تصوّر نمی شود در عالم جمع، عالی ترین مرتبۀ جمع را الف و لام افاده می کند، امّا خصوصیّت اصل جمع را نمی توانیم از دست بدهیم. خصوصیّت جمع این است که بین افرادش ارتباط وجود دارد، حالت اجتماعی در آنها نقش دارد، حالت انسجامی در آنها نقش دارد. این خصوصیّت جمعی باید به جای خودش محفوظ باشد.

پس در حقیقت اینجا دو مطلب داریم: یکی عبارت از الف و لامی که مدخولش عبارت از جمع است که نقشش این است که اقل مراتب متوسطۀ جمع را نفی می کند و کنار می گذارد و انگشت روی