سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 53

نفر چهل نفرشان را دعوت کرد، بگوییم: این«قد خالف المولی» بطور کلّی مثل آنجایی که حتّی یک نفر را دعوت نکرده باشد. چطور آنجایی که اگر حتّی یک نفر را دعوت نکند، مخالفت تحقّق پیدا شده، اینجایی که یکی هم از قلم عمدا بیفتد، مثل همان صورت است ؟ با این مطلب عرف موافقت ندارد. لذا انصاف این است که اگر ما جمع محلّی را دالّ بر عموم بدانیم، این توهّمی که شده حتما باید حمل بر عموم مجموعی شود، این حرف درست نیست.

یک شاهد دیگر این است که اگر«العلماء» خودش به تنهایی دلالت بر عامّ مجموعی داشته باشد، لازمه اش این است که اگر مولا گفت: «اکرم مجموع العلماء» این باید یک جنبۀ تاکیدی و تکراری در عبارت مولا ملاحظه شود. آیا این طور است ؟ اگر گفت: «اکرم مجموع العلماء» یک جنبۀ تاکید و تکرار در این ملاحظه می شود؟ ظاهر این است که نه، «العلماء» دلالتش بر عموم، شبیه همان دلالت «اکرم کلّ عالم» است، مگر این که کلمۀ مجموع و امثال ذلک مطرح شود و قرینه شود بر این که مقصود، عموم شمولی است، امّا اگر خودش به تنهایی باشد«اکرم العلماء» ظاهر این است که با«اکرم کلّ عالم» فرقی نمی کند. امّا ممکن است دلالت آن یک مقدار روشن تر باشد، امّا از نظر مفاد، بین این دو عبارت فرقی وجود ندارد.

نتیجه گیری از بحث

پس نتیجۀ بحث این شد که اوّلا خلافا لمرحوم آخوند(قدس سره) جمع محلّی دلالت بر عموم می کند و ثانیا، خلافا لما ربما یقال که مدلولش عموم مجموعی هست، ظاهر این است که مدلولش عموم مجموعی نیست، بلکه همان عموم افرادی و استیعاب افراد را دلالت می کند که اصطلاحا از آن تعبیر به عموم استغراقی می شود. آنجایی که می گوید: «جئنی برجال» دیگر لازم نیست که هر رجلی، رجال باشد، معنایش این است که مأمور به آوردن جمع است. یعنی از سه نفر کمتر نباشد، امّا حالا که از سه نفر نباید کمتر باشد، این سه نفر هم مرتبط باهم هستند که اگر دونفرشان را آورد و سوّمی را نیاورد«لم یجیء بشیء، لم یتحقق منه موافقه اصلا» کما این که در مقام اخبار هم همین طور است.

شما وقتی که در یک مجلسی که علما همه جمع هستند، می گویید: «کان العلماء فی ذلک المجلس حاضرین» این معنایش این نیست که حضور اینها مرتبط باهم بوده است. این ارتباط را دیگر از معنی جمعی نمی توانیم استفاده کنیم، نه در مقام تعلّق حکم و نه در جملات خبریّه و در مقام اخبار.

اقسام ثلاثه به حسب آنچه که ذکر کردیم، اینها در رابطۀ موضوع است، به لحاظ تعلّق حکم نیست، اگر از ما بپرسند: «ما معنی کلّ رجل»؟ نمی گوییم: کلّ رجل را باید به لحاظ تعلّق حکم