سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 536

این چنین است.

ما فعلا کاری به اوامر امتحانیّه نداریم، آنها از محل بحث ما خارج است. اما غیر اوامر امتحانیّه، که ما از آن به احکام واقعیّه و اوامر واقعیّه در مقابل امتحانیّه تعبیر می کنیم، گفته اند: وقتی که مولا یک «اکرم العلماء» را صادر می کند، و این«اکرم العلماء» به منظور پیاده شدن است، به منظور این است که از ناحیۀ مکلف موافقت شود و هدف مولا و غرض مولا که عبارت از«اکرام کلّ عالم» است، در خارج تحقق پیدا کند و جامۀ عمل بپوشد، (که عرض کردیم: اکثریت قریب به اتفاق را، همین نوع احکام و اوامر تشکیل می دهد) اگر یک امری این چنین باشد این«اکرم کلّ عالم» را که مولا روز شنبه صادر کرده است، واقعا منظور پیاده شدن در خارج و تحقق اکرام در خارج در روز جمعه باشد، حالا که روز دوشنبه می گوید: «لا تکرم زیدا العالم» شما اگر این را حمل بر تخصیص کردید، خیلی مسأله روشن است، برای این که این«لا تکرم زیدا العالم» صدورش روز دوشنبه است. این مراد جدی مولا را از آن امر حقیقی روز شنبه روشن می کند، تفسیر مراد مولاست، تبیین دائرۀ مراد جدی مولاست که می گوید: از اول امر، من غرضم این بود که کل عالم غیر از زید عالم، اکرامش در خارج پیاده شود. این یک مسألۀ خیلی روشن و توجیه واضحی است که هیچ جای مناقشه در آن نیست.

حقیقت نسخ

اما اگر خواستیم این«لا تکرم زیدا العالم» را بر نسخ حمل کنیم، معنای نسخ چیست ؟ معنای نسخ این است که یک حکمی در شرعیت ثابت بوده و مکلف به حسب ظاهر دلیل و اطلاق دلیل، تخیّل می کرده و معتقد بوده است که این حکم استمرار دارد. لکن اینجا دو مطلب وجود دارد: یکی این که مولا با دلیل ناسخ آنچه که مورد تخیّل و اعتقاد مکلف بوده را ابطال می کند، و آن اطلاق زمانی را تقیید می کند. مطلب دوم اینکه: اگر کسی به مولا اشکال کرد که چرا از روز اول، این مسأله را بیان نکردی ؟ او در جواب می گوید که مصلحت اقتضا نمی کرد که من از روز اول بگویم: این حکم تا پنج سال ثابت است، این حکم تا ده سال ثابت است. مصلحت اقتضاء می کرد که در مقام بیان، حکم به صورت اطلاق استمراری مطرح شود، و شمای مکلف خیال کنی که این حکم، بقا و دوام دارد، لکن بعدا به وسیلۀ دلیل ناسخ در جریان امر قرار بگیری که این حکم دوام ندارد، و از اول هم دوام نداشته است ولو اینکه ظاهر دلیل اقتضای دوام می کرده است. کما اینکه در تخصیص هم مسأله اینطور است، برای اینکه هنوز روز دوشنبه نیامده است خود مکلف معتقد بوده است که کل عالم، وجوب اکرام دارد. روز دوشنبه که«لا تکرم زیدا العالم» می آید، این مسأله را کشف می کند که آنچه را که این