سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 537

خیال می کرد که وجوب اکرام در مورد کل عالم است، مسأله اینطور نیست بلکه زید عالم خارج از دائرۀ حکم است. لذا در این جهت بین نسخ و تخصیص، فرقی وجود ندارد برای این که تخصیص تبیین محدودیت از نظر افراد و نسخ تبیین محدودیت از نظر زمان است.

نسخ حکم قبل از وقت عمل

اما این قائل می فرماید: آنچه مشکل بوجود آورده است و نمی گذارد که اینجا مسألۀ نسخ پیاده شود عبارت از این است که چطور می شود که از یک طرف، حکم«اکرم العلماء» یک حکم واقعی و به منظور پیاده شدن باشد در مقابل اوامر امتحانیّه، و از طرف دیگر، هنوز روز جمعه نیامده است و وقت عمل به این عام حاضر نشده است، «لا تکرم زیدا العالم» را ناسخ قرار دهیم ؟ ناسخ چه قرار دهیم ؟ لابد می گویید: ناسخ یک حکمی که«کان فی الشریعه عند المولی ثابتا» کدام حکم پیش مولا ثابت بود؟ حکم، حکم حقیقی است، حکم امتحانی و اشباه حکم امتحانی نیست. آنوقت در این فاصلۀ بین شنبه و دوشنبه، از یک طرف، حکم را حکم واقعی و به منظور پیاده شدن و به منظور عمل قرار دهیم و از طرف دیگر بگوییم: قبل از آنکه روز جمعه برسد، این«لا تکرم زیدا العالم» این حکم را نسخ می کند و همان معنایی که در باب نسخ هست که«رفع الحکم الثابت فی الشریعه» را در اینجا پیاده کنیم. این حکم ثابت«ما الذی یتربت علیه من الاثر؟» حکم که«کان حکما حقیقیا لا حکما صوریا امتحانیا» پس چطور می شود که یک حکمی جعل بشود و ثابت شود، تحقق داشته باشد، به منظور عمل هم باشد، لکن قبل از آنکه وقت عمل به عام برسد، ما این حکم را قیچی کنیم و عنوان نسخ و«رفع الحکم الثابت فی الشریعه» به این عنوان دهیم ؟ لذا می گوید که در این«لا تکرم زیدا العالم» روز دوشنبه، هیچ چاره ای جز این نیست که مسألۀ تخصیص را پیاده کنیم و هیچ مجالی برای احتمال نسخ، در آن جریان ندارد. مرحوم محقق نائینی این حرف را در کثیری از موارد می پذیرند لکن در بعضی از موارد این حرف را نمی پذیرند. کلام مرحوم محقق نائینی را مطالعه بفرمایید، تا ببینیم که آیا حق با ایشان است یا با همین حرفی که جایی برای احتمال نسخ وجود ندارد؟

پرسش:

1 - دو صورتی که مرحوم آخوند ره تخصیص را بر نسخ مقدم می کنند کدام است ؟

2 - علت تقدم تخصیص بر نسخ چیست ؟ ثمرۀ بین تخصیص و نسخ را بیان کنید.

3 - حقیقت نسخ چیست ؟ آیا قبل از وقت عمل به حکمی می توان آن را نسخ کرد؟