سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 54

ملاحظه کنیم. «کلّ رجل وضع للدلاله علی العموم الاستغراقی» معنای عموم استغراقی این است که هر فردی خودش استقلال دارد و حالت ارتباط و انضمام، نقشی ندارد، مثل نماز نیست مثل اقل و اکثر ارتباطی که اگر یک جزء از ده جزئش هم اخلال شود«لم یأت بشیء اصلا». مسألۀ عموم استغراق در مثل کلّ رجل، یک چنین چیزی نیست.

جریان اصاله العموم در شک در تخصیص عام

فصلی که بعدا در باب عام و خاص مطرح می شود که ما اصل بحث را طرح می کنیم و بحث اصلی اش را بعدا ان شاء الله صحبت می کنیم این است که هیچ تردیدی نیست که اگر ما یک عمومی داشته باشیم، مثل«اکرم کلّ عالم» یا هر عمومی، در این جهت فرق نمی کند و بعد شکّ در اصل عروض تخصیص بر این عموم کنیم، شک داشته باشیم که این عام آیا تخصیص خورده یا نه ؟ حالا مسأله این که آیا تخصیص مستلزم مجازیّت است یا مستلزم مجازیّت نیست ؟ این هم یکی از مسائل جالبی است که بعدا در همین مباحث عام و خاص مطرح می کنیم، ولی بحث این است که اگر شک کنیم که آیا تخصیصی بر«اکرم العلماء» عارض شده یا نه ؟ این بلااشکال اصلی به نام اصاله العموم که عبارت از یک اصل لفظی است، محکّم است، تا زمانی که دلیل بر تخصیص قائم نشده باشد و این ربطی به مسألۀ حقیقت و مجاز ندارد که آیا عروض تخصیص، مستلزم تجوّز در عام است یا عروض تخصیص مستلزم تجوّز در عام نیست ؟ این، جای بحث ندارد.

آن چیزی که جای بحث است این است که اگر بر یک عامّی، تخصیص عارض شد، یک وقت شبهۀ مفهومیّه وجود دارد که شبهۀ مفهومیّه اش مردّد بین اقل و اکثر است و یک وقت مردّد بین متباینین است. یک وقت شبهۀ مصداقیّه داریم، مولا گفته: «اکرم کلّ عالم» و به دلیل دیگر هم گفته: «لا تکرم الفسّاق من العلماء» لکن نمی دانیم این زیدی که عالم است قطعا«هل هو فاسق ام لا؟» این شبهۀ مصداقیّه مخصّص است، کما این که در مفهوم فسق تردید داشته باشیم، این شبهۀ مفهومیّۀ مخصّص است. اینها را هم ما فعلا بحث نداریم. عامّی هست به نام«اکرم العلماء» مخصّصی هست به نام«لا تکرم الفساق من العلماء» که مخصّص را هم بعد می گوییم: گاهی مخصّص منفصل است که مولا به یک کلام دیگری این مخصّص را بیان می کند، گاهی مخصّص متّصل در همان امر اوّل می گوید:

«اکرم العلماء الاّ الفساق منهم، سوی الفساق منهم» که از آن تعبیر به مخصّص متّصل می کنند. ما در اینها هیچ تردیدی نداریم.

آن چیزی که فعلا مورد بحث ما هست این است که اگر عامّی تخصیص خورده باشد به یک