سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 540

ایشان می فرماید: اینجا هم چاره ای نداریم جز اینکه ملتزم به مسألۀ تخصیص بشویم، بگوییم:

این آیۀ«فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ» دائرۀ وجوب را در آیۀ«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ » تبیین می کند و بیان می کند که ایجاب صوم به حسب ارادۀ جدّیّه در غیر مورد مریض و مثلا مسافر است، از اول هم چنین بوده است، ولو اینکه به حسب ارادۀ استعمالیه«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ » عمومیت داشته است، مریض و مریض مسافر و غیرمسافر، همه را شامل می شده است، لکن این بیانی که قبل از ماه رمضان در مورد استثنای مریض و مسافر آمد، چاره ای نیست جز اینکه آن را حمل بر تخصیص کنیم، و بگوییم: من اول الامر، از همان موقعی که«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ » نازل شده، ارادۀ جدّیه به غیر از مریض و مسافر متعلق شده است، چرا؟ برای اینکه اگر بخواهیم حمل بر نسخ بکنیم، آیه صومی که در ماه رجب نازل شده است، با آیۀ«فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ» ی که در ماه شعبان نازل شده، باید ملتزم بشویم به اینکه در این فاصلۀ یک ماهه، صوم برای مریض هم واجب بوده است، نه صوم در این ماه بلکه در اصل حکم، بر مسافر هم صوم واجب بوده است درحالی که می دانیم حکم واقعی و مصلحتی که در صوم وجود دارد، در رابطۀ با مریض، وجهی نداشته که ولو یک ماه قبل از آمدن ماه رمضان در این فاصلۀ یک ماه بگوییم: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ » عمومیت داشت، یک ماه هم وجوب صوم برای همه ثابت بود، لکن در ماه شعبان که این آیۀ«فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ» آمد، وجوب صوم را در مورد مریض و وجوب صوم را در مورد مسافر نسخ کرد، درحالی که وجهی برای وجوب صوم بر مریض و مسافر در این فاصلۀ یک ماه وجود نداشته است. لذا چاره ای نیست که ما در اینجا هم ملتزم به تخصیص بشویم، و بگوییم که راهی و مجالی برای نسخ باقی نیست.

امکان نسخ و تخصیص باهم

اما قسم سوم آنجایی است که قضیه ای که مشتمل بر بیان حکم عام است، به نحو قضیّۀ حقیقیه است اولا، و هیچ گونه توقیتی هم در واجب مطرح نیست، واجب، واجب غیرموقت، محدود و مقیّد به وقت خاصی نیست. در اینجا دلیل عام به نحو قضیّۀ حقیقیه آمده است که معنی قضیۀ حقیقیه این است که خصوصیتی برای افراد محقّقۀ در حال صدور تکلیف وجود ندارد، خصوصیتی هم برای مکلفین در حال تکلیف وجود ندارد، همۀ اینها در دایرۀ فرض افتاده اند و مکلفین هزار سال بعد هم در حال صدور تکلیف، فرض وجودشان و تقدیر وجودشان شده است، و همینطور موضوعات تکالیف، مثل همین عالم در«اکرم کل عالم»، اختصاص ندارد به آنهایی که عالم در زمان صدور«اکرم کل عالم» باشند، بلکه تمام علما اعم من الموجودین و من المعدومین را شامل است، در رابطۀ با