سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 546

فاصلۀ زمانی بین این عام و خاص در بعضی از موارد حتی بیش از دویست سال باشد. ما می بینیم که برای یک عام کتابی، مخصّصی در لسان امام عسکری(علیه السلام) پیدا می شود، درحالی که فاصله بیش از دویست سال است، و عمل فقها و سیرۀ عملیۀ آنها بر این استقرار پیدا کرده است که بیان امام عسکری(علیه السلام) را مخصّص عموم کتاب قرار می دهند، مخصّص عموم روایت نبویه قرار می دهند، مخصص عموم روایاتی که از صادقین(علیهما السلام) به نحو عموم وارد شده، با اینکه فاصله شاید حدود صد سال متجاوز باشد.

پس اولا بنای فقه ما و سیرۀ عملیۀ فقها ما در برخورد با عام و خاص و اینکه خاص را به عنوان مخصّص مطرح می کنند، مبتنی بر این نیست که وقت عمل به عام حاضر شده یا نشده. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» از همان هنگام نزولش و از همان هنگام وحیش، وقت عمل به او حاضر شده بود.

پس این مخصّصات و مبیّنات در کلمات أئمۀ معصومین که همۀ اینها بعد از وقت عمل به این عام است، چرا جنبۀ مخصّصیت دارد؟ مگر مخصّص، بیان نیست ؟ مگر تأخیر بیان از وقت حاجت، قبیح نیست ؟ پس چرا در فقه ما مسأله به این صورت است که ما ملاحظه می کنیم ؟

هیچ گاه در فقه این معنی در ذهنتان آمده است که اگر یک روایتی جنبۀ عموم داشته باشد، و یک روایتی جنبۀ مخصّصیت داشته باشد، حساب کنید ببینید این روایت عام از چه کسی وارد شده است، و فاصلۀ بین روایت عام و روایت خاص چه مقدار فاصله است ؟ و اصلا این معنی در ذهن شما می آید که این خاص بعد از حضور وقت عمل به عام است یا قبل از حضور وقت عمل به عام است ؟ پس مبنای فقه ما و سیرۀ عملیّۀ فقهای ما بر این استمرار پیدا کرده است که اگر در مقابل دلیل عام، دلیل مخصّصی باشد، مسألۀ تخصیص را پیاده می کنند و این حسابها و این فاصله ها و این تأخیر بیان از وقت حاجت را اصلا ملحوظ نمی کنند.

ندرت نسخ و کثرت تخصیص

و اگر کسی بخواهد بگوید که ما ملتزم می شویم به اینکه در تمامی این موارد، نسخ وجود دارد، حتی مثلا آیۀ شریفۀ«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» اگر بین این آیه و بین روایت نبویۀ«نهی النبی عن بیع الغرر» فرض کنید یک سال، شش ماه یا کمتر فاصله شده است، باید بگوییم: مسأله، مسألۀ نسخ است برای اینکه«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ من ابتداء نزوله» برای عمل و اجرا و پیاده شدن آمده بوده است، لذا اگر رسول خدا هم از بیع غرر حتی در یک فاصلۀ فرضا یک ماهه بعد از این آیه نهی کرده باشد، روی اینکه تأخیر بیان از وقت حاجت لازم نیاید، ما ملتزم به نسخ می شویم. اگر