سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 549

می تواند داشته باشد؟

تقسیم عموم صادر از مولا

توضیح بیان ایشان این است می خواهند بگویند: این عمومی که از مولی صادر می شود به نام «اکرم العلماء»، یا در آیۀ شریفه«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» این دو نوع ممکن است باشد: یک وقت حکمی است واقعی به این معنی که اصلا این عام را مولی صادر کرده است که از همان لحظۀ صدورش، مبنای عمل قرار بگیرد و مورد عمل واقع بشود، بدون اینکه هیچ حالت انتظاری وجود داشته باشد. مولی«اکرم العلماء» گفته است به این منظور که علماء اکرام بشوند. می خواهد این هدف در خارج تحقق پیدا کند و در خارج پیاده بشود. اما گاهی از اوقات مولی یک عمومی را صادر می کند فعلا به این عنوان که یک قانونی حالا وجود داشته باشد، اما خصوصیات این قانون چیست ؟ مبیّنات این قانون کدام است ؟ محدودۀ این قانون عبارت از چیست ؟ اینها را بعد می خواهد متعرض بشود و بیان کند. اما فعلا عجاله به این عنوان که یک چیزی در اختیار مکلّف باشد، و یک مسأله ای به نام یک عامی مطرح باشد، مثل اینکه در عین اینکه عام است یک حالت اهمال در زمان صدور در آن وجود دارد، و بیانهای او را مولی موکول به بعد می کند، بعدا می خواهد توضیح دهد و بیان کند که چه مواردی داخل در این حکم هستند، و چه مواردی خارج از این حکم، لکن حالا به این عنوان که قانونی در میان باشد، و یک حکمی در اختیار باشد و یک مسأله ای و حکمی صادر شده باشد این حکم را صادر می کند.

بگوییم: مقصود مرحوم آخوند از عمومی که برای بیان حکم واقعی صادر و وارد شده است، آن قسم اول است که از همان لحظۀ ورود و صدور فرضا«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» مولی می خواهد به آن عمل شود و میل ندارد هیچ کسی از مفاد این عموم تخلّف کند. و مرادش از قسم ثانی عبارت از آن عمومی است که به تعبیر ایشان برای بیان حکم واقعی، وارد نشده است بلکه هدف به تعبیر ما این است که فعلا یک زمینه ای وجود داشته باشد، تا اینکه توضیحات و تبییناتش در آینده به صورت تدریج مطرح بشود. مرحوم آخوند می فرمایند: با این، آن مشکله و عویصه حل می شود، به چه کیفیت ؟

به این کیفیت که می گوییم: آن تأخیر بیان از وقت حاجت که اصولیین متفق بر قبح آن هستند، این در ارتباط با آن عموماتی است که«ورد لبیان الحکم الواقعی.» اگر مقصود مولی از«اکرم العلماء» این است که این جامۀ عمل بپوشد، دیگر معنی ندارد که«لا تکرم زیدا العالم» را بعد از حضور وقت عمل