سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 552

است ؟ یا از قبیل عام دوم است ؟ که اگر از قبیل عام اول شد، تأخیر بیان از وقت حاجت در آن جایز نباشد، و اگر از قبیل دوم شد، تاخیر بیان از وقت عمل و حاجت مانعی نداشته باشد. از کجا این را تشخیص بدهیم که«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» از قبیل عام اول است یا از قبیل عام دوم ؟ راه مشخّص و ممیّز این دو نوع عبارت از چیست ؟

یکی از دو راه بیشتر وجود ندارد. ممکن است که شما بفرمایید که راه مشخّص و معیّن آن ورود همین مخصصات کثیره بعد وقت العمل بالعام است. اگر ما دیدیم که یک عام قرآنی مخصّصاتش بعد از ده سال و بیست سال و پنجاه سال و صد سال آمد، کشف می کنیم که این از قبیل عام دوم است.

اما اگر یک عامی اصلا مخصص نداشت، یا مخصصات آن قبل وقت العمل بود، کشف می کنیم از قبیل عام اول است، که راه مشخّص، خود ورود مخصصات بعد العمل و قبل العمل باشد. اگر مخصّصی ندارد و یا مخصّصاتش قبل وقت العمل است، می فهمیم که این عام«ورد فی مقام بیان الحکم الواقعی» اما اگر مخصّصاتش را ملاحظه کردیم«مع کونها کثیره» لکن در زمانهای مختلف و همه تقریبا بعد از وقت عمل به عام وارد شده، می فهمیم که این عام از قبیل نوع دوم است. این یک راه که ممکن است مرحوم آخوند برای تشخیص این دو نوع ذکر بفرمایند.

راه دوم اینکه قرینه ای در کار باشد که البته آنکه نیاز به قرینه دارد، عامی است که نمی خواهد فعلا حکم واقعی را بیان بکند. چون ظاهر کلام و ظاهر جمله ای که مشتمل بر بیان حکم است، این است که همین الان دارد حکم واقعی را بیان می کند لذا عام مبیّن حکم واقعی، نیاز به قرینه ندارد. اما اگر یک عامی به عنوان مقدمۀ حکم وارد شد، به عنوان اینکه فعلا یک زمینه ای در اختیار مکلّف قرار داده باشد تا بعد تکلیف کاملا روشن شود، این یک امری است برخلاف ظاهر، نیاز به قرینه دارد. ممکن است مرحوم آخوند بفرماید ما از راه وجود قرینه و عدم وجود قرینه، این دو نوع را تشخیص می دهیم. آنکه قرینه ای همراهش نیست، مبیّن حکم واقعی است اما آنکه قرینه ای برخلاف ظاهر همراهش هست، مبیّن غیر حکم واقعی و مبیّن زمینۀ حکم است تا اصل حکم بعدا روشن شود. یکی از این دو راه را ایشان باید ذکر کنند، راه سومی برای تشخیص این دو نوع وجود ندارد.

تأخیر بیان از وقت حاجت و اغراء به جهل

مستشکل می فرماید: هرکدام از این دو راه را مرحوم آخوند بخواهند ذکر کنند، مستلزم یک اشکال و یک تالی فاسدی است. چرا؟ برای اینکه اگر ایشان راه اول را انتخاب کردند، گفتند: الان که ما با عمومات مواجه می شویم، نمی توانیم قضاوتی دربارۀ آنها داشته باشیم، باید ببینیم که مخصّص