سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 561

حساب نمی کنیم که این روایت با عام چقدر فاصلۀ زمانی دارد و فرق نمی کند که یک روایت نبویّه مخصّص عموم کتاب باشد، یا یک روایتی که از امام عسکری(علیه السلام) وارد شده مخصّص کتاب باشد. در استدلالات ما، کتب ما، بحث های ما، این مسائل هیچ فرقی نمی کند. پس ما ملتزم می شویم به اینکه مخصّص است.

تقسیم امور متصفۀ به قبح

شما می گویید: آن مشکله تأخیر بیان از وقت حاجت را چگونه حل می کنید؟ می گوییم: تأخیر بیان از وقت حاجت چه اشکالی دارد؟ شما می گویید: قبیح است. می گوییم: قبول داریم، لکن اول در این اموری که اتصاف به قبح دارد، یک بررسی بکنیم، چون این چیزهایی که متّصف به قبح است، همۀ شان یکنواخت و یک جور نیستند، ولو اینکه قبحشان هم قبح عقلی است، و حاکم به قبح هم عبارت از عقل است اما در عین حال آن که اتصاف به قبح عقلی پیدا می کند، گاهی اینطور است که علت تامۀ برای قبح است، یعنی بین آن و بین قبح ولو فی مورد واحد نمی شود تفکیک کرد. هرکجا آن عنوان تحقق پیدا کند، بالای سرش قبح عقلی و قبح ذاتی عقلی وجود دارد، مثل مسألۀ ظلم. اینکه شما می گویید: «الظلم قبیح» روی مبنای صحیحی که حسن و قبح عقلی وجود دارد، و یکی از مصادیق بارزۀ قبح، عبارت از ظلم است، اینگونه است، که هرکجا این عنوان تحقق پیدا کند، «لا ینفک عن حکم العقل بانه قبیح» مگر اینکه ظلم نباشد. اگر یک جائی فکر شد که«لیس بقبیح،» بفهمیم آنجا موضوع تحقق ندارد. اما اگر موضوع تحقق داشت، و عنوان ظلم واقعا محقّق بود، این دیگر«لا ینفک عن حکم العقل بالقبح» و معنا ندارد یک جایی ظلم باشد، و عقل حکم به قبح آن نکند.

مثلا در آنجایی که فرض کنید؛ کسی دارد می میرد و نیاز به غذا دارد، صاحب غذا هم حاضر نمی شود که غذایش را به آن آدم بدهد که نجات پیدا کند، اینجا هم عقل هم شارع می گویند: برخلاف رضایت این صاحب غذا، غذا را بردار و بده و جان این انسان را از هلاکت نجات بده. اینجایی که می گویند:

این کار جایز است، نه اینکه ظلم است و جایز است. وقتی که این عنوان تحقق پیدا کرد که حفظ حیات یک نفس محترمه متوقف شد بر اینکه به قهر و زور غذائی را از مالک غذا بگیرد و در اختیار او قرار بدهد و او را از مرگ نجات بدهد، وقتی که ما می خواهیم تعبیر بکنیم باید بگوییم: «هذا ظلم جائز، هذا ظلم غیر قبیح.» یا وقتی این عنوان پیدا شد، وقتی که حفظ نفس توقف بر این معنا پیدا کرد، ولو اینکه شما با قهر و زور این مال را از چنگ صاحب مال بیرون می آورید، ولی در عین حال این قهر و غلبه و این زور و فشار«لا ینطبق علیه عنوان الظلم» درحالی که اگر این مسأله نبود، اگر سر