سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 566

حکم غیرلزومی را بیان کند چون همیشه لازم نیست که هرکجا پای عموم مطرح بود، کنار آن یک حکم لزومی مطرح باشد. اگر مسأله این طور شد مولا به جای«اکرم کل عالم» گفت: «یجوز اکرام کل عالم» برای تو ای عبد جایز است که اگر دلت خواست هر عالمی را اکرام کنی لکن نسبت به زید، یک حکم خاصی و یک محدودیتی در کار است چه محدودیت آن، جنبه وجوبی باشد، مثل این که بگوید: «یجب اکرام زید العالم» یا یک حکم تحریمی باشد، مثل این که بگوید: «یحرم اکرام زید العالم.» این جا اگر«یجب» یا«یحرم» قبل حضور وقت العمل بالعام باشد، مشکلی در کار نیست. اما اگر مولا امروز گفت: «یجوز اکرام کل عالم یوم الجمعه» لکن مسألۀ استثنای زید، چه به صورت حکم لزومی وجوبی، و چه به صورت حکم لزومی تحریمی، بعد از روز جمعه وارد شد، روز شنبۀ آینده گفت: «یجب اکرام زید العالم، یحرم اکرام زید العالم» آیا تالی فاسد تأخیر بیان، در این عبارت از چیست ؟

تالی فاسد تأخیر بیان در دلیل غیر لزومی

تالی فاسد آن این است که این مولایی که گفته است: «یجوز اکرام زید العالم» و روز جمعه هم رسیده است، و فرض کنیم که ارادۀ جدّی او این بوده است که اکرام زید عالم واجب است، لکن چون بیان را از وقت حاجت تأخیر انداخت، در حقیقت این تأخیر بیان موجب تقویت یک مصلحت لازمه الاستیفاء بر این عبد و مکلّف شد، یعنی تأخیر بیان سبب شد که واجبی از عبد فوت شود، و چون واجب، دارای مصلحت تامه و لازمه الاستیفاء است، این تأخیر بیان، «صار موجبا لتفویت» چنین مصلحتی. یک واجبی از دست این عبد رفت، آن هم به علت تأخیر بیان.

کما این که در آن طرف قصه؛ اگر عبد روز جمعه به استناد«یجوز اکرام کل عالم» زید را اکرام کرد، و بعد روز شنبه، مولا گفت: «زید یکون محرّم الاکرام» نتیجه این می شود که به استناد تأخیر بیان از وقت حاجت، این عبد در یک مفسده ای واقع شده است که این مفسده، لازمه الاجتناب بوده است، و نمی بایست وارد چنین مفسده ای شود، برای این که اکرام زید عالم دارای حرمت بوده است، و حرمت هم در موارد وجود مفسدۀ تامۀ لازمه الاجتناب تحقق دارد.

در نتیجه؛ در تأخیر بیان از وقت حاجت، روی هم رفته سه عنوان پیدا شد: در آن قسم اول، ایجاد کلفت زائده و مشقت زائده است، در قسم دوم، تفویت مصلحت ملزمه و در قسم سوم، القاء در مفسدۀ ملزمۀ لازمه الاجتناب. آیا غیر از این در مسألۀ تأخیر بیان، یک عنوان دیگری هم هست ؟ و آیا خود عنوان«تأخیر البیان عن وقت الحاجه» مثل عنوان ظلم و غیرظلم خودش موضوعیت برای قبح