سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 57

عموم«اکرم العلماء» در مورد غیرمخصّص اوّل تمسّک کرد. بعضی قائل هستند به عدم جواز من السوق، می گویند: عام بعد از تخصیص، دیگر توازن خودش را از دست می دهد و کانّ از حجیّت و اعتبار ساقط می شود، بعضی هم بین مخصّص متصل و مخصّص منفصل فرق گذاشته اند و می گویند: در مخصّص متصل، نسبت به ماعدای مورد مخصّص، می توانیم به عموم عام تمسک کنیم، امّا اگر مخصّص منفصل شد و«لا تکرم الفسّاق من العلماء» به یک دلیل دیگری و با یک فاصله ای ثابت شد، اینجا اصلا نمی شود به مقتضای مورد این مخصّص به عموم«اکرم العلماء» تمسک کرد.

اقوال ثلاثه در مسأله در تخصیص عام

در حقیقت سه قول در مسأله هست: «جواز التمسک مطلقا و عدم جواز التمسک مطلقا و التفصیل بین المتصل و المنفصل بجواز التمسک فی الاول و عدم الجواز التمسک فی الثانی». این اختلاف از کجا ناشی شده است و منشأ این اختلاف که آثار مهمی بر آن مترتب است و یکی از مسائل اصولیۀ«کثیره الفایده فی الفقه» است، منشأ چه چیزی است ؟ منشأ این است که قبلا هم اشاره کردیم، یک نزاعی در باب تخصیص عام مطرح است و آن نزاع این است که آیا اصولا تخصیص یک دلیل عام، مستلزم تجوز و مجازیت در آن دلیل عام است یا مستلزم مجازیت نیست ؟

آنهایی که قائل به استلزام هستند و می گویند وقتی که«اکرم العلماء» جمع محلا به لام که گفتیم افادۀ عموم می کند، بعد از آن که به«لا تکرم الفساق من العلماء» تخصیص خورد، کشف می کنیم که «اکرم العلماء» در معنای حقیقی خودش استعمال نشده است و این تخصیص مستلزم مجازیت در عام است. آنها می گویند که لازمۀ مجازیت، عدم جواز تمسک به عام است، برای این که بعد از آن که «اکرم العلماء» در معنای حقیقی خودش استعمال نشد و پای معنای مجازی پیش آمد، کدام معنای مجازی اراده شده است ؟ دائرۀ مجاز توسعه دارد و دارای افراد کثیر است. لذا ما نمی دانیم که مراد چیست تا تمسک کنیم ؟ اما آنهایی که می گویند تخصیص عام مستلزم مجازیت در استعمال لفظ عام نیست، می گویند که«اکرم العلماء» چه تخصیص بخورد و چه تخصیص نخورد، در همان معنای حقیقی خودش که عبارت از عام باشد استعمال شده است و برحسب اراده جدیه تعدادی خارج شدند، اما در ارادۀ استعمالی هیچ گونه تفاوتی نیست که توضیح می دهیم ان شاء ا... بعدا.

آنهایی هم که قائل به تفصیل هستند بین مخصص متصل و منفصل فرق می گذارند و می گویند که اگر مولا بگوید«اکرم العلماء الا الفساق منهم» هیچ تجوز و مجازیتی در کار نیست، لذا تمسک به