سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 571

مقابل قول به استحالۀ تعبد به خبر واحد عرض کردیم، و برای این مطلب، دو شاهد داریم:

تدریج در بیان احکام اسلام در زمان رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)

یک شاهد این است که احکام اسلام، همان احکام اولیه و همان احکام به نحو عموم، در زمان رسول خدا در طول 23 سال، مجموعۀ این احکام تبیین شد و به وسیلۀ وحی بر رسول خدا نازل شد درحالی که مسلّم است که مثلا روزه ای که مثلا چند سال بعد از بعثت رسول خدا، واجب شده است آن هم با توجّۀ به آیۀ شریفۀ«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ » که معنای آن این است که این روزه دارای سابقۀ ادیان الهی بوده، و بر ملتها و امم انبیای گذشته واجب بوده، مع ذلک اینطور نبود که بمجردی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مبعوث شد، مسألۀ روزه هم آمد. یا سایر مسائل، حتی در مسألۀ حرمت شرب خمر که بعد از یک فاصله ای از بعثت رسول خدا حرمت شرب خمر نازل شد درحالی که برحسب روایات، در هیچ دینی از ادیان الهیه، مسألۀ شرب خمر حلال نبوده، بلکه حرام بوده است. این تدریج و تدرّج را در ظرف 23 سال در زمان رسالت و بعثت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) چطور هضم می کنیم و چطور تحلیل می کنیم ؟ لابد باید اینطور تحلیل کنیم: هرزمانی که مصلحت اقتضا می کرده حکمی نازل شود و اجرا شود، در آن زمان حکم می آمده، درحالی که از نظر اسلام و در مثلا لوح محفوظ ، همۀ این احکام ثابت بوده و همۀ این احکام به عنوان حکم اسلام مطرح بوده است اما مصالح اقتضا می کرده است که اینها به صورت تدریج و تدرّج مطرح شود، و در روز اول به همان «قولوا لا اله الله تفلحوا» که مسألۀ نفی صلاحیت بتها برای عبادت و معبودیت و انحصار صلاحیت در خداوند تبارک و تعالی است، بسنده شده است.

پس وقتی که زمان رسول خدا از فاصلۀ بعثت تا زمان رحلت که عبارت از 23 سال است، را ملاحظه می کنیم، می بینیم اینطور نیست که تا رسول خدا مبعوث شد، مجموعۀ احکام اسلام را به صورت یک قانون مدوّن لازم الاجراء در همان روز اول برای مسلمانها بیان کرد، بلکه بعضی از احکام در همین سال آخر مطرح شد، مثل این که در باب حج تمتع برحسب روایات مفصّلۀ معتبرۀ صحیحه، مسألۀ حج تمتع در حجه الوداع که فاصلۀ حجه الوداع با زمان رحلت رسول خدا، دو ماه و اندی بود مطرح شد، و حتی خود رسول خدا به علت این که سوق هدی کرده بودند، و دستور تمتع برای آنهایی بود که سوق هدی نکرده بودند، در طول عمر خود حتی یک بار حج تمتع را انجام ندادند، برای این که مشروعیت حج تمتع که مقصود از مشروعیت، یعنی وحی آمد به منظور اجرا و پیاده شدن، در حجه الوداع این مسأله تحقّق پیدا کرد، و رسول خدا هم چون سوق هدی کرده بودند،