سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 58

این عموم مانعی ندارد، اما اگر مخصص منفصل شد این موجب تحقق مجازیت در عام است؛ لذا جایز نیست که نسبت به تخصیص زائد تمسک به عموم«اکرم العلماء» شود. ما اینجا لازم است با این که این بحث را ما در اوائل بحث اصول که مرحوم آخوند حقیقت و مجاز را مطرح کرده و ما هم آنجا بحث مفصلی راجع به مجاز داشتیم، لازم است که اینجا از باب مقدمه اصلا ماهیت مجاز را مشخص کنیم، حالا کاری به عام و خاص و این مسائل فعلا نداریم، حقیقت و ماهیت مجاز چیست ؟

نظریۀ مشهور در مورد مجاز

همان طوری که مرحوم آخوند ذکر کردند، منتهی خودشان هم اختیار کردند، مشهور قائل به این معنا هستند، این بحث را دقیقا ملاحظه کنید، مشهور قائلند به این که مجاز استعمال لفظ است در غیر ما وضع له در مقابل حقیقت که حقیقت استعمال لفظ است، در ما وضع له. شما کلمه اسد را به دو نحو می توانید استعمال کنید: یک وقت کلمه اسد را استعمال می کنید در همان معنایی که واضع، لفظ اسد را برای آن معنا وضع کرده است که عبارت از آن حیوان مفترس کذایی و برای خصوصیات کذایی است، این استعمال حقیقی یک وقت همین لفظ اسد را شما مستقیما بدون هیچ گونه ادعا و مسأله ای می آیید، استعمال می کنید رجل شجاع، رجل شجاع معنایی است که«لم یوضع له الاسد» منتهی مشهور این طور می گویند که واضع این اجازه را داده که در مواردی که آن علایق و علاقه هایی که در باب مجاز وجود دارد که حدود بیست و چند علاقه است، با توجه به آن علایق هرکدامشان وجود داشته باشد، می توانید لفظ اسد را در غیر موضوع له استعمال کنید، یکی از علاقه ها، علاقۀ مشابهت است.

شما می دانید رجل شجاع در حیث شجاعت شبیه اسد است که اسد هم به عنوان یک حیوان در کمال شجاعت مطرح است، واضع اجازه داده است که این لفظی که وضع به خصوص حیوان مفترس شما به استناد علاقۀ مشابهت این را استعمال کنید در رجل شجاعی که کاملا غیر معنای موضوع له است. رجل شجاع، حیوان ناطق و انسان است انسان متصف به شجاعت. اسد، یک نوع دیگری از جنس حیوان است و انواع حیوان بینشان مباینت کلیه وجود دارد، «بین البقره و الانسان» از نسب اربعه، این تباین تحقق دارد«لیس فرد مما یصدق علیه الانسان، یصدق علیه البقر، و لیس فرد مما یصدق علیه البقر یصدق علیه الانسان» لذا بین انسان و بقر، تباین کلی وجود دارد. بین رجل شجاع و اسد هم همین طور مغایرت و مباینت کلیه برقرار است، لکن در عین حال واضع اجازه داده است این معنا را که به علاقه مشابهت که یکی از آن علاقات معروف در باب مجاز است، لفظ اسد موضوع