سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 59

برای حیوان مفترس را در رجل شجاعی که بینوت کامل از نظر نوعیت با آن اسد دارد، استعمال کنیم.

نظر سکاکی در مورد مجاز

پس در حقیقت اختلاف بین مجاز و حقیقت روی نظر مشهور در مستعمل فیه است، مستعمل اسد است، لکن«اذ استعمل فی الحیوان المفترس یکون استعمال الحقیقیات و اذا استعمل فی الرجل الشجاع بعلاقه المشافه استنادا الی تجویز الواحد یکون استعماله مجازی» مستعمل فیها در حقیقت و مجاز باهم فرق می کند، لفظ واحد اما مستعمل فیه متعدد، در بین علمای اهل بیان و متخصصین در فن علم بیان - که بیان و معانی و بدیع اینها مباحثی است که در کتاب مطول مطرح بود و بعد هم تبدیل به مختصر شد و ظاهرا آن مختصر هم دیگر نمی دانم حالا به چه صورتی است ؟ لکن من این مطلب را یک روز در درس از امام بزرگوارمان(قدس سره) شنیدم که به یک مناسبتی در درس می فرمودند که من کتاب مطول را من اوله الی الاخره خواندم. کتاب مطول با آن طول و تفصیل حالا خود ما هم شاید یک سال تمام را فقط صرف کتاب مطول کردیم شاید حالا یک ده بیست صفحه اش را اصلا نشد، بخوانیم و الا اصلا برنامه چنین بود.

در بین متخصصین در فن بیان - سکاکی صاحب کتاب مفتاح الکرامه یک نظریه ای را در مقابل مشهور ادعا کرده است، لکن آنچه که به ایشان نسبت داده شده است، این است که این نظریه را ایشان تنها در رابطۀ با یک قسم مجاز که از آن تعبیر به استعاره می شود، استعاره آن مجازی است که علاقه اش، علاقۀ مشابهت باشد، مجاز مرسل از آن مجازات دیگری است که سایر علاقه ها در آن وجود داشته باشد. پس در حقیقت استعاره یک قسم از مجاز است منتهی خصوصیتش این است که علاقه اش علاقۀ مشابهت است، حالا به سکاکی همین طور که در کتاب بیان مطول و مختصر هم تا حدی مطرح است، این معنا نسبت داده شده است که در استعاره شما استعمال لفظ در غیر ما وضع له نمی کنید وقتی که کلمه اسد را در رجل شجاع استعمال می کنید، این طور نیست که مستقیما لفظ شما اسد باشد و مستعمل فیه شما رجل شجاع باشد، تا بیایید اسم این را استعمال لفظ در غیر ما وضع له بگذارید. نه، مسأله این طور نیست، به تعبیر ایشان در اینجا تصرف در یک امر عقلی و در یک جهت مربوط به معنا شده است.

شما در معنا یک دست کاری کرده اید و یک دخل و تصرفی در رابطه با معنا مرتکب شدید، آن دخل و تصرف عبارت از چیست ؟ ایشان می فرماید آن عبارت از این است که شما آمده اید برای اسد یعنی معنای اسد دو نوع فرد قائل شدید: یک فرد، فرد حقیقی و واقعی که عبارت از همان حیوان