سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 596

مانعیّت باشد، نیست. آن تعریف حقیقی است که باید مطّرد و منعکس باشد و جامع و مانع باشد، اما یک قبیل تعاریفی هست که از آنها به تعریف لفظی و یا به شرح الاسم تعبیر می شود که مقصود از این تعاریف این است که انسان، یک آشنایی مختصری با مدلول لفظ پیدا بکند، اما دیگر لازم نیست که شامل همۀ افراد و مخرج همۀ غیر افراد باشد، مثل همان«سعدانه نبت» که از این تعریف به تعریف لفظی و شرح الاسم تعبیر می کنند. ایشان می فرمایند: مهم نیست که ما وارد مسألۀ جامعیّت و مانعیت بشویم و این ایراداتی که در این دو جهت مطرح شده، را بررسی بکنیم.

اگرچه ما بطور کلی نتوانیم این مسأله را نفی بکنیم لکن اگر انسان، یک مسأله ای را در بعضی از موارد پذیرفت، این دلیل بر این نیست که در تمامی موارد آن را سریان بدهد و جاری و ساری بداند مخصوصا با توجه به یک نکته کلی در باب تعاریف لفظیه و با توجه به بعضی از خصوصیاتی که در ما نحن فیه وجود دارد.

خصوصیت تعاریف لفظیه

اما آن نکته ای که در تعاریف لفظیه مطرح است، وقتی می گویند: «سعدانه نبت» سعدانه را برای چه کسی اینطور تعریف می کنند؟ برای کسی که نمی داند، آیا«سعدانه» از نباتات است، از جمادات است، انسان است، حیوان است، مثل بعضی از لغت هایی که من و شما اصلا آشنایی به معنای آن نداریم و اگر الان مطرح بکنند، ما همه گونه احتمال در معنی آن می دهیم. در چنین موقعیتی، مناسب است که به عنوان یک تعریف لفظی، اجمالا معنای«سعدانه» را روشن بکنند، که اذهان، دیگر سراغ این معنا نرود که«سعدانه» یک انسانی است، یا یک حیوانی است، یا یک جمادی است و یا امثال ذلک. در چنین موقعیت، عنوان«سعدانه نبت» گفته می شود، اما آن کسی که«سعدانه» را دارند برایش تعریف می کنند، اگر خودش می داند که«سعدانه» از نباتات است، دیگر چه فایده ای دارد که در مقابل او، بگوییم: «سعدانه نبت»؟ پس تعریف لفظی، در یک شرایط خاصی و در یک مقاطع مخصوصی مطرح است. اینطور نیست که انسان، مجاز باشد همه جا و در هر موقعیت، مسألۀ تعریف لفظی و شرح الاسم را مطرح بکند.

عدم جریان تعاریف شرح الاسمی در مسألۀ مطلق و مقید

در ما نحن فیه، مسألۀ مطلق و مقید این مقدار ابهام نداشته که بیایند یک شرح الاسمی برای آن ذکر بکنند. بالاخره هرکسی که وارد اصول شده ولو در همان مراتب اولیۀ اصول باشد، تا چه برسد به