سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 597

مراحل متوسطه و یا مراحل متأخرۀ علم اصول، یک معنی اجمالی از مطلق و مقید برای او مفهوم و روشن است لذا بخواهیم این تعریفی را که در کلمات قوم مطرح شده را به عنوان یک تعریف لفظی و شرح الاسم، تلقی بکنیم، با آن نکته ای که در تعاریف لفظیه و خصوصیتی که در رابطۀ با موارد تعاریف لفظیه، مطرح است، منطبق نیست.

علاوه؛ این تعریف را چه کسی کرده ؟ معرّف چه کسی است ؟ همان کسانی که این تعریف را کرده اند، در مقام اشکال در جامعیت و مانعیت این تعریف برآمده اند. پیداست که همه در برخورد با این تعریف، این تعریف را به عنوان یک تعریف حقیقی شناخته اند و با توجه به این معنا ولو اینکه در بعضی از موارد هم تعاریف لفظیه را بپذیریم، معنایش این نیست که هرکجا که تعریفی مطرح است و بحث های مختلفی در رابطۀ با جامعیّت و مانعیتش شده، فوری یک راه فراری برای خودمان انتخاب کنیم و با مارک تعریف لفظی از دائرۀ این بحثها و این مناقشات بیرون بیاییم. لذا خیلی بعید به نظر می رسد که این تعریف در معنای مطلق که پیداست، دقت هم در آن شده ولو اینکه مناقشاتی هم در آن هست، را حمل بر این بکنیم که مثل«سعدانه نبت» می ماند. آیا می شود چنین برخوردی با این تعریف کرد؟ لذا ظاهر این است که این تعریف، تعریف حقیقی است و باید درباره اش بحث کرد و صحبت کرد. اولا مراد از خود این تعریف و عبارت را ان شاء الله بررسی کنیم و بعد اشکالات و مناقشاتی که بر این تعریف ممکن است وارد باشد، یا گفته شده که وارد هست، بررسی شود.

تعریف مطلق

اما مقصود از تعریف مطلق، ظاهرش این است«ما دلّ » ولو اینکه کلمۀ(لفظ ) در این عبارت به کار برده نشده اما پیداست که دلالت، مربوط به عالم لفظ است و از شؤون لفظ است، در حقیقت مثل اینکه اینطور گفته شده: «المطلق لفظ دال علی» که مرحوم آخوند کلمۀ(معنی) را دنبال«ما دل علی» ذکر نکرده اند، اما پیداست وقتی که مقصود از«ما» لفظ شد، دلالت، صفت برای لفظ است، این مدلول، عبارت از معنا خواهد بود. کانّ اینطور می شود: «المطلق لفظ دال علی معنی» که آن(معنا) که نقطه حساس و در حقیقت، فصل ممیز معنای مطلق است، خصوصیتش این است که شیوع و سریان دارد. چطور شیوع و سریان دارد؟ در چه محدوده ای و در چه حدی شیوع و سریان دارد؟ «فی جنسه» که مقصود از این جنس، آن جنس منطقی که در مقابل نوع و فصل است، نیست، بلکه مقصود از این جنس، جنسی است که بعدا هم در رابطۀ با اسم جنس، بحث می کنیم. اگر از ما سؤال کنند: رجل چیست ؟ می گوییم: اسم جنس است. کلمۀ جنسی که در باب رجل، مضاف الیه اسم قرار می دهیم