سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 598

معنایش این است که رجل، عنوانی است در محدوده افراد مصانف و مجانس(جنس عرفی)، جنس لغوی و در این محدوده، همۀ افراد مجانس و مصانف خودش را می گیرد. «کل رجل یطلق علیه الرجل، سواء کان عالما، جاهلا، عادلا...» هر نوع خصوصیتی داشته باشد، اما وقتی که خصوصیت رجولیت در مقابل انوثیّت بود، دیگر در این محدوده، سعه دارد، برای همه اطلاق می شود.

مراد از کلمۀ جنس در تعریف مطلق و مقید

پس جنسی که در تعریف مطلق گفته می شود«ما دلّ علی شایع فی جنسه» یا«ما دلّ علی معنی شایع فی جنسه» از قبیل همان جنسی است که در باب رجل گفته می شود و شاهدش همین است که خود رجل، یکی از مصادیق مطلق است، خود مرئه، یکی از مصادیق مطلق است، عالم، یکی از مصادیق مطلق است با اینکه رجل در برابر انسان که انسان، خودش نوع است و جنس مرکب از انواع است، خود رجل تازه نوع هم نیست بلکه عنوان صنف از نظر منطق بر آن اطلاق می شود. نوع عبارت از انسان است«له صنفان» و یا«ثلاثه اصناف: الرجل و المرئه و الخنثی»، بنابر اینکه خنثی، یک عنوان سوم و یک طبیعت ثالثه باشد. پس رجل با اینکه از نظر منطق، عنوان صنفی دارد، لکن در عین حال، خود رجل یکی از مصادیق این مطلق است، که در این تعریف مطلق، یک کلمۀ جنس اخذ شده. اگر گفت: «اکرم رجلا»، شما می گویید: این رجل اطلاق دارد، همان طوری که«اعتق الرقبه» اطلاق دارد، «اکرم الرجل» یا«اکرم رجلا» هم حقیقت مطلق، دربارۀ آن صادق است.

پس این اجمالی از تعریف معنای مطلق است که در این تعریف، آن خصوصیتی که چشم گیر است، دو نکته است:

نکته اول: این است که«المطلق ما دلّ » و عرض کردیم: مقصود از این مای موصوله عبارت از لفظی است که دلالت بر یک معنایی می کند که آن معنا در رابطۀ با افراد مجانسه و مصانفه با خودش سریان دارد.

نکته دومی که در این تعریف، اساس معنی مطلق را تشکیل می دهد، همین خصوصیتی است که برای معنا ذکر شده و الاّ زید هم«لفظ دال علی معنی»، عمرو هم«لفظ دال علی معنی» لکن در معنی زید و معنی عمرو، هیچ گونه عنوان شیوع و سریان وجود ندارد.

اتصاف معنا به اطلاق

طبق نکتۀ اول به حسب ظاهر، یک اشکالی در این عبارت هست و آن این است که ظاهر این