سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 602

این عبارت این طوری معنا شد، آن وقت اشکال از این جهت توجه پیدا می کند که در مثل لفظ انسان که یک مثال روشن برای لفظ مطلق است، آیا وضعش چه طوری است ؟

در انسان در حقیقت دو حیث وجود دارد: یک حیث مربوط به مقام وضع و دلالت است، و یک حیث مربوط به مقام اتحاد این طبیعی با افراد و وجودات خارجیه است، و این دو حیث نباید با یکدیگر مخلوط شوند. انسان از نظر اینکه یک لفظ موضوعی است و واضع آن را وضع کرده است، موضوع له آن همان ماهیت انسان است، همان«حیوان ناطق» بدون کم و زیاد است. از نظر مقام وضع و مقام دلالت، جنس و فصل معنا و مدلول لفظ انسان است، اما انسان در عالم دلالت هیچ گونه دلالتی بر زید ندارد، برای اینکه زید ماهیت متخصصۀ به خصوصیات زیدیه است، و این تخصص به خصوصیات زیدیه، خارج از دائره موضوع له لفظ انسان است، و همینطور تخصص به خصوصیات عمرویه، خصوصیات بکریه و سایر افراد. لکن در مقام اتحاد، انسان همین زید است. اینطور نیست که انسان، یک وجود جدای از زید باشد. در متن حاشیه خواندیم که«الحق انّ وجود الطبیعی عین وجود افراده»، نه اینکه جدای از یکدیگر باشند، اما اینها به هم هیچ گونه اختلاط و ارتباطی نمی توانند داشته باشند. اگر از ما بپرسند که«الانسان متحد مع زید؟» در جواب می گوییم: بله، اما اگر سؤال کردند: «الانسان یدل علی زید؟» در جواب باید کلمۀ داله بر نفی را بیاوریم. موضوع له انسان از نظر مسألۀ دلالت که مربوط به مقام وضع واضع است، نفس الماهیه است، اگر سرسوزنی چیزی به ماهیت اضافه شود، ولو اینکه آن اضافه خصوصیات افراد همین انسان باشد، خارج از دائرۀ موضوع له است، و مسألۀ دلالت، ارتباط مستقیم با مقام وضع دارد، اما مسألۀ اتحاد در وجود هیچ ربطی به مقام وضع ندارد. اگر برای ماهیت انسان، کلمۀ انسان هم وضع نشده بود، این ماهیت با زید و عمرو و با همۀ افراد در خارج اتحاد داشت. پس اینکه ما بگوییم: «المطلق لفظ دال علی معنی شایع فی جنسه» اگر این«شایع فی جنسه» را خارج از دائرۀ مدلول بدانیم، بلکه معرّف و مشیر به مدلول بدانیم، که یکی از خصوصیات آن معنای مدلول لفظ مطلق این است که«له شیوع و سریان»، این درست است.

اما اگر مسألۀ شیوع و سریان را بخواهیم در دائرۀ دلالت و مدلولیت وارد کنیم، که در حقیقت مدلول لفظ مطلق هم اصل المعنی، و هم شیوع المعنی و سریان المعنی باشد، این امر غیرصحیحی است، برای اینکه هیچ لفظ مطلقی مستقیما دلالت بر کثرات و خصوصیاتی که در افراد هست ندارد.

شامل شدن تعریف مطلق بر الفاظ غیرمطلقه

اشکال سوّمی که در این رابطه هست این است که می گویند: ما از شما می پرسیم که«الرقبه مطلق