سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 603

ام مقید؟» شما جواب می دهید که رقبه، مطلق است. از شما می پرسیم که رقبۀ مؤمنه چه جوری است ؟ شما جواب می دهید که رقبۀ مؤمنه، «لیس بمطلق.» می گوییم: این تعریفی که شما برای مطلق می کنید، شامل رقبۀ مؤمنه هم هست، برای اینکه رقبۀ مؤمنه«لفظ دال علی معنی» که شیوع دارد در افراد مجانسۀ خودش. افراد مجانسه خودش عبارت از رقبۀ مؤمنه است، یعنی کلمۀ رقبه مؤمنه همۀ رقبه های مؤمنه را شامل می شود، چه ابیض باشد چه اسود باشد، عالم باشد، جاهل باشد، عادل باشد، فاسق باشد، این هم در دائرۀ خودش اطلاق دارد، شبیه آن چیزی که دیروز در رابطۀ با کلمۀ رجل ذکر می کردیم، و می گفتیم: که رجل از نظر منطق و عناوینی که در منطق مطرح است، عنوانش، عنوان صنف است، حتی نوع هم نیست، لکن در عین حال تعریف مطلق شامل رجل می شود. اگر مولا گفت: «اکرم الرجل» شما به اطلاق کلام مولا تمسک می کنید، و می گویید: دیگر قید علم و عدالت و ایمان و امثال ذلک در این مأمور به نقش ندارد. وقتی که شما تعریف مطلق را بر«رجل» با اینکه عنوان صنفی دارد، تطبیق بکنید، رقبۀ مؤمنه هم همین حساب و همین عنوان در آن هم وجود دارد.

مگر اینکه کسی بگوید: این ما موصوله که در تعریف مطلق وارد شده است، و شما آن را به لفظ تفسیر می کنید، مقصود از لفظ یعنی لفظ واحد، یک لفظ باشد که دارای این مدلول و این مفاد باشد لذا بین کلمۀ«رجل» و کلمۀ رقبۀ مؤمنه این فرق وجود دارد که«الرجل لفظ واحد یدل علی معنی شایع فی جنسه»، اما در باب رقبۀ مؤمنه«لفظان» و برای«لفظان» کلمه مطلق تطبیق نمی شود.

لکن این حرف هم درست نیست، برای اینکه در غیر موارد حمل مطلق بر مقید، اگر مولا از اول گفت: «ان افطرت فی شهر رمضان یجب علیک تحریر رقبه مؤمنه»، شما می گویید: «هذا مطلق»، برای اینکه فقط مسألۀ ایمان مطرح است، اما با توجه به اطلاق و جریان مقدمات حکمت، شما جلوی مدخلیت قیود دیگر از قبیل عدالت، علم و امثال ذلک را می گیرید. لکن یک چنین اشکالی در اینجا وجود دارد.

وجود اطلاق در معانی جزئیه

اشکال خیلی مهم تر که کمتر به آن توجه شده است، و باید خیلی روی آن دقت بشود، این است که آنچه در اذهان ما تقریبا مرتکز است، و تا کلمه مطلق را می شنویم، این معنا به ذهنمان می آید، عبارت از این است که مطلق، چه لفظ باشد، یا معنی باشد، معنایش عبارت از یک کلی است. لذا کلمۀ «شایع فی جنسه» جز بر مسألۀ کلی انطباق پیدا نمی کند، حالا کلی به هر صورتی، چه دائره اش محدود باشد، و چه دائره اش گسترده باشد، لکن مطلق یک معنای کلی است، یا یک لفظ دال بر یک