سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 64

سکّاکی در باب استعاره که یک نوع از انواع مجازات هست و علاقه اش عبارت از مشابهت باشد، استعاره مجازی است که علاقه اش خصوص مشابهت است، ایشان آمده در مقابل مشهور ایستاده و یک مطلب جدیدی را ادعا کرده، گفته: در استعاره، لفظ در معنای حقیقی اش استعمال شده، منتهی در کنار این، یک ادعایی وجود دارد و به تعبیر او یک تصرّف در امر عقلی تحقق دارد و آن این است که برای معنای حقیقی اسد دو نوع فرد قائل شده، استعاره کننده و استعمال کننده یک فرد حقیقی عبارت از مصادیق واقعیّۀ اسد است و یک فرد ادعایی که عبارت از رجل شجاع است، در حقیقت رجل شجاع هم، داخل در محدودۀ معنای حقیقی اسد است، لکن دخولش، دخول واقعی نیست، بلکه ادعایی است.

رعایت لطایف و ظرایف ادبی در مجاز

شبیه این معنا که البته در بعضی از جهات فرق می کند با حرف سکّاکی، گفتیم شبیه این مطلب را محقق بزرگوار صاحب(وقایه الاذهان)، مرحوم شیخ محمد رضا نجفی اصفهانی ابو المجد که ایشان ذکر کرده اند و مبتکر است، ولو این که در تعبیراتشان می فرمایند که«سکّاکی، له حسن الاختراع و لنا حسن الاتباع» مخترع را سکّاکی می دانند و خودشان را تابع سکّاکی می دانند، لکن بین فرمایش ایشان و سکّاکی کما این که خودشان هم ذکر می کنند، بعضی از فرقها وجود دارد، قبل از این که ما بیان ایشان را توضیح دهیم، اشاره کردیم که استعمالات مجازیّه، ناشی از یک دواعی و یک مسائلی است که استعمال کننده را وادار به این استعمال مجازی می کند و آن داعی نوعا یک خصوصیّات و یک لطائف و ظرائف معنوی است که اگر مسأله بخواهد به صورت حقیقت مطرح شود، هیچ گونه آن لطائف و ظرائف تحقق پیدا نمی کند.

گفتیم که روی بیان مشهور، «رأیت اسدا یرمی» عبارت اخری از«رأیت رجلا شجاعا» است، هیچ اضافه ای ندارد، برای این که کلمۀ اسد«بما انّه لفظ ، استعمل فی الرجل الشجاع». پس هیچ فرقی نمی کرد که بگوید: «رأیت اسدا» و اراده کند رجل شجاع را و قرینه ای هم اقامه کند، یا این که بگوید:

«رأیت رجلا شجاعا» چه فرقی بین این دو، روی نظریّۀ مشهور در باب استعمالات مجازیّه است. در حالی که آن کسی که از رجل شجاع تعبیر به اسد می کند و به صورت مجاز می گوید: «رأیت اسدا» یک نکتۀ زائدی را می خواهد افاده کند، یک مطلبی را بیش از«رأیت رجلا شجاعا» می خواهد در اختیار مستمع بگذارد، نکتۀ زائد را می خواهد مطرح کند. حالا در این عبارت باز کسی ممکن است این طور بگوید، بگوید: نه، ما قبول نداریم، امّا بعضی از موارد است که اگر ما از این نکتۀ زائد