سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 65

بخواهیم صرف نظر کنیم و این نکتۀ زائد را نادیده بگیریم، اصلا مطلب غلط از کار درمی آید، باید بگوییم که این استعمال، استعمال غلط است و کذب است، اصلا باید به صورت کذب مسأله مطرح شود.

مثلا، در این شعری که در همین پاورقی(وقایه الاذهان) هم اشاره می کند، حالا جنبۀ ادبی است، دیگر مجبور است انسان نکاتش را در نظر بگیرد ولو این که مناسب مجالس ما این نوع اشعار نیست، امّا چون اینها در جای خودش مورد استفاده واقع خواهد شد، به عنوان شاهد، انسان مجبور است که ذکر کند، قصیده ای را که یک بیتش را من عرض می کنم، آن شاعر در مقام تعریف از محبوبۀ خودش درحالی که مثلا شاعر نشسته، محبوبه ایستاده و بین این و بین آن شمس، این محبوبه حائل واقع شده، شاعر این طوری می گوید: «قامت تضلّلنی» این محبوبۀ من ایستاده و می خواهد من را از نور شمس و آفتاب حفظ کند و زیر سایه قرار دهد، بعد می گوید: «و من عجب» این خیلی برای انسان عجیب است، چه چیز عجیب است ؟ «شمس تضلّلنی عنی الشمسی». یک شمس بخواهد انسان را از یک شمس دیگری زیر سایه قرار دهد، شمس چطور می تواند انسان را زیر سایه قرار دهد؟

معنای شعر بنابر نظر مشهور در مجاز

روی حرف مشهور بخواهیم این شعر را معنی کنیم، این شمس اوّل در چه استعمال شده است ؟ در این محبوبه اش که فرض کنید اسمش هند است از باب مثال. این چه عجبی دارد که هند یک انسان متجسّم، حائل است و ایجاد سایه کند در برابر خورشید؟ شأن جسم این است که ایجاد سایه می کند و حائل بین انسان و بین خورشید می شود، این شمسّ ، اگر مستقیما بر همان معنای مجازی خودش و معنای غیر موضوع له که عبارت از محبوبۀ این شاعر است، استعمال شده باشد، این اصلا دروغ است این شعر، چه عجبی دارد که انسانی تضلّلنی عن الشمسی، بله«الانسان یضلل عن الشمس، لانّه جسم حائل و یمنع بین الانسان و بین الشمس و کیف یکون هناک تعجّب». لذا اگر بخواهیم مجازی را به معنای مشهور معنی کنیم، اصلا کذب است این شعر، دروغ است این، هیچ عجبی نیست که انسانی تضلّلنی عن الشمسی، چه عجبی دارد، یا در این مثال معروفی که در ذهن خودتان هست، می گویید:

«اسدا علیّ ، و فی الحروب نعامه» این نعامه با اسد که از نظر معنای غیر موضوع له، یکی است، همان زید است. «زید اسدا علیّ » یعنی ضعیف که در مقابل من می رسد می شود یک پهلوان. امّا و فی الحروب نعامه، پای جنگ و میدان جنگ می آید، می شود حیوان ضعیف بدون قدرت.

شما کلمۀ اسد را در چه استعمال کردید روی معنای مشهور، چه می خواهید بگویید؟ کلمۀ نعامه